tej okazji dlaczego, pomimo swoich niewątpliwych i zapewniających mu podziw talentów, Donoso nie osiągnął przywództwa
Partido Moderado, tym samym zaś władzy w państwie. Znajdujemy jedynie dwa powody tego niedokonania: po pierwsze, jako wizjoner z nasilającymi się skłonnościami „apokaliptycznymi”, uchodził wśród swoich partyjnych kolegów za człowieka „niepraktycznego”; po drugie, pomimo liberalnej edukacji i poglądów (do przełomu duchowego w 1847 roku), nigdy nie wstąpił do masonerii.
174
J. Donoso Cortés, La ley electoral considerada en su base y en su relación con el espíritu de nuestras instituciones [1835], [w:] Idem, Obras completas, Ed. Católica, Madrid 1970, t. I, s. 200.
175
Proklamowanego miesiąc później w Sagunto – „w imię armii i narodu” – »Alfonsem XII«, co zakończyło okres Sześciolecia Demokratycznego (Sexenio Democrático) 1868–1874, w tym I Republiki (1873–1874), dało zaś początek tzw. Restauracji (monarchii liberalnej i konstytucyjnej); zob. M. Espadas Burgos, Alfonso XII y los orígenes de la Restauración, CSIC, Madrid 1990.
176
Moderantystyczny styl myślenia charakterystyczny dla canovismo dobrze oddają też następujące słowa: „Polityka jest sztuką zastosowania w każdej epoce historii tej części ideału, którą okoliczności czynią możliwą; musimy dopasować się nade wszystko do rzeczywistości; nie możemy czynić ani usiłować czynić wszystkiego, czego pragnęlibyśmy, lecz wszystko to, co w danej chwili możemy zastosować bez niebezpieczeństwa (La política es el arte de aplicar en cada época de la historia aquella parte del ideal que las circunstancias hacen posible; nosotros venimos ante todo con la realidad; nosotros no hemos de hacer ni pretender todo lo que quisiéramos, sino todo lo que en este instante puede aplicarse sin peligro)” – cyt. za: Antonio Cánovas del Castillo, http://es.wikipedia.org/wiki/Antonio_C%C3%A1novas_del_Castillo. Słowa te zacytował, uznając je za własne credo, w książce Retratos y perfiles. De Fraga a Bush (Planeta, Barcelona 2006), były lider Partii Ludowej (Partido Popular) i były (1996–2004) premier Hiszpanii – José María Aznar López (ur. 1953). Co ciekawe, Cánovas doczekał się entuzjastycznej biografii od nieliberalnego monarchisty francuskiego (związanego z Action Française), Charlesa Benoista – zob. Idem, Cánovas del Castillo. La Restauration rénovatrice, Plon, Paris 1931. Współczesne opracowanie akademickie godne polecenia to: J. Tusell, F. Portero (Dir.), Cánovas del Castillo y el sistema político de la Restauración, Biblioteca Nueva, Madrid 1998.
177
Manifiesto de Sandhurst, Proyecto Clío nº 5, http://clio.rediris.es/fuentes/sandhurst.htm. Karlistowską alternatywę – całkowicie kompatybilną z nauczaniem bł. Piusa IX – dla katolicko–liberalnego eklektyzmu przedstawił pięć lat wcześniej Karol VII w swoim pierwszym manifeście doktrynalnym (zredagowanym przez A. Aparisiego), zatytułowanym List–Manifest do mego brata Alfonsa z 30 czerwca 1869 roku: „Moją stałą myślą, moim pragnieniem nieustannym jest dać Hiszpanii dokładnie to, czego ona nie ma (…); dać tej umiłowanej Hiszpanii wolność, którą zna tylko z imienia; wolność, którą jest córą Ewangelii, a nie liberalizm, który jest dzieckiem protestantyzmu; wolność wreszcie, która jest królowaniem praw, aczkolwiek praw sprawiedliwych (justas), to znaczy zgodnych z prawem naturalnym (derecho de naturaleza), z prawem Bożym (derecho de Dios)” – Carta–manifiesto al Infante D. Alfonso, 30 VI 1869, [w:] M. Ferrer, Historia del tradicionalismo español [dalej cytowane jako HTE], t. XXIII, Católica Española, Sevilla 1958, s. 54. Istnieje – co jest ewenementem – XIX–wieczny polski przekład tego manifestu w: I. Skrochowski, Wycieczka do obozu Don Karlosa, „Przegląd Polski” (Kraków) 1875, t. 38, ss. 401–404.
178
„Hiszpański konserwatyzm – pisze tradycjonalista – był liberalizmem »porządku«, lecz było to jedynie życzenie, ponieważ w praktyce rozlewał się w bezładne sekciarstwo (sectarismo desordenado)” – J.M. Codón Fernández, op. cit., s. 60.
179
Podczas progresistowskiej dyktatury gen. B. Espartera w latach 1840–1843 prawie wszyscy biskupi hiszpańscy byli wygnani ze swoich stolic i z kraju.
180
Zob. A. Wielomski, Hiszpania Franco. Źródła i istota doktryny politycznej, ARTE, Biała Podlaska 2006, ss. 67–109.
181
J. Donoso Cortés, O dyktaturze [1849], przeł. N. Łuczyńska, W. Przybylski, „Res Publica Nowa”, 2007, nr 1(191), ss. 156–160.
182
Zob. punkt 28 Ideario Wspólnoty Tradycjonalistycznej Jaime’a del Burgo na końcu niniejszej książki.
183
Z tą tylko różnicą, że na przykład we Francji Ancien régime upada już w 1789 roku, w państwach włoskich Antico Regime rozpada się w następnej dekadzie, wskutek najazdu armii rewolucyjnej Francji, natomiast w Hiszpanii – mimo również najeźdźczego epizodu napoleońskiego i rewolucji liberalnej z 1820 roku – Antiguo Régimen miał prolongatę do (formalnie) 1834 roku.
184
Zob. A. Wilhelmsen, La formación del pensamiento político del Carlismo (1810–1875), ACTAS, Madrid 1998, ss. 23–24.
186
Tak uważają nie tylko XIX–wieczni „neokatolicy”, jak Cándido Nocedal i Gumersindo Laverde, opisujący Jovellanosa jako „liberała w stylu angielskim i nowatora, ale respektującego tradycje, miłującego godność człowieka i prawdziwą emancypację ducha, lecz wewnątrz granic wiary i szacunku dla dogmatów Kościoła”, ale nawet wyjątkowo surowy „inkwizytor” wszelkiej heterodoksji, M. Menéndez Pelayo, który wprost zalicza go do kontrrewolucjonistów XVIII wieku – zob. Idem, La historia de España, Ciudadela Libros, Madrid 2007, ss. 225–229.
187
C. Nocedal (Ed.), Obras publicadas e inéditas de Gaspar Melchor de Jovellanos, Librería Los Sucesores de Hernando, Madrid 1929, t. XLVI, vol. 1, s. 597.
188
Profesor Xavier Martin zwraca uwagę na to, że wychowanym na racjonalistycznych ideach Oświecenia rewolucjonistom przyświecał „utopijny ideał uproszczeń” w koncepcji nowego prawa, a słowo prostota – traktowane jako remedium na „obrzydliwy bałagan” prawa przedrewolucyjnego – pojawia się w ich wypowiedziach z częstotliwością obsesji; zob. jego artykuł Kwestia prawa rewolucyjnego w polskim przekładzie Czarnej księgi rewolucji francuskiej pod red. R. Escande’a, która ukaże się niebawem w wydawnictwie Klub Książki Katolickiej.
189
Zob. A. Wilhelmsen, op. cit., ss. 25–27.
191
Silna personalizacja polityki, także w aspekcie nazewniczym, jest w ogóle czymś nader charakterystycznym dla Hiszpanii. Dotyczy ona nie tylko zwolenników tego lub owego Księcia (carlistas, isabelinos, alfonsinos, juanistas, juancarlistas, carloctavistas etc.), ale „politycznych partyzantów”, przywódców wszystkich obozów i frakcji w ich obrębie; na przykład
