Знак чатырох. Артур Конан Дойл

К. С. Маціеўская, Г. В. Янкута, пераклад на беларускую мову, 2017

      © Выданне на беларускай мове. Выдавец А. М. Янушкевіч, 2017

      © Распаўсюджванне e-book. ТАА «Электронная кнігарня», 2018

      Раздзел 1. Навука дэдукцыі

      Шэрлак Холмс узяў з каміннай паліцы бутэлечку і дастаў з саф’янавага футарала шпрыц для падскурных ін’екцыяў. Доўгімі белымі нервовымі пальцамі ён насадзіў на шпрыц тонкую іголку і падвярнуў левую манжэту кашулі. Некалькі секундаў ён задуменна пазіраў на сваё мускулістае перадплечча і запясце – усё ўсыпанае незлічонымі слядамі ранейшых уколаў. Потым уваткнуў вастрыё ў вену, выціснуў поршань да канца і з глыбокім уздыхам асалоды адкінуўся ў вельветавым фатэлі.

      Доўгія месяцы назіраў я гэтую сцэну тры разы на дзень, але, нават прызвычаіўшыся, не мог змірыцца. Больш за тое – відовішча з кожным днём раздражняла ўсё мацней, і начамі я мучыўся ад думкі, што мне не хапае мужнасці пратэставаць. Зноў і зноў кляўся я выказаць сябру ўсё, што пра гэта думаю, але яго стрыманая і нават абыякавая натура наўрад ці паддалася б хоць якім захадам, што абмяжоўвалі яго свабоду. Яго магутны розум, дасканалыя метады працы і многія іншыя высока шанаваныя мной надзвычайныя здольнасці дадавалі мне нерашучасці і прымушалі адмовіцца ад свайго намеру.

      Але ў той дзень – ці то праз бургундскае, выпітае мной за абедам, ці то праз тое, што надзвычай марудныя і ўзважаныя дзеянні Холмса давялі мяне да мяжы – я раптам зразумеў, што больш не вытрымліваю.

      – І што ў нас на сёння? – спытаў я. – Морфій ці какаін?

      Холмс апатычна падняў вочы ад разгорнутага толькі што гатычнага старадрука.

      – Какаін, – адказаў ён, – сяміпрацэнтны раствор. Хочаце паспрабаваць?

      – Ні ў якім разе, – адрэзаў я. – Маё здароўе пасля афганскай кампаніі яшчэ не зусім паправілася. Я не збіраюся даваць арганізму лішнюю нагрузку.

      Мая гарачнасць прымусіла Холмса ўсміхнуцца.

      – Можа, вы і маеце рацыю, Ўотсан, – сказаў ён. – Здаецца, какаін не найлепшым чынам уздзейнічае на здароўе. Затое ён так цудоўна стымулюе думку і праясняе розум, што на яго пабочныя дзеянні я не звяртаю ўвагі.

      – Але падумайце, якую цану вы плаціце! – настойваў я. – Вы кажаце, што наркотык абуджае мозг і паляпшае яго дзейнасць, але тканкі вашага цела ўсё больш змяняюцца, а гэта цягне за сабой паталагічныя незваротныя працэсы, пастаянную слабасць у найлепшым выпадку. Вы ж ведаеце пра кепскую рэакцыю арганізму на ўколы. Ці вартая аўчынка вычынкі? Чаму дзеля асалоды, якая хутка мінае, вы рызыкуеце сваімі бліскучымі здольнасцямі, падараванымі вам прыродай? Успомніце, што з вамі гаворыць не толькі ваш сябар, але і доктар, які ў пэўным сэнсе адказвае за ваш стан.

      Холмс, здавалася, зусім не пакрыўдзіўся. Больш за тое, размова яму падабалася, бо ён звёў кончыкі пальцаў і зручна абапёрся локцямі на ручкі фатэля.

      – Мой мозг паўстае супраць бяздзеяння, – сказаў ён. – Дайце мне загадку, дайце працу, дайце найскладанейшую крыптаграму ці самую заблытаную праблему – і я адчую сябе як рыба ў вадзе. Я забуду пра любыя штучныя стымулятары. Але шэрае штодзённае існаванне я ненавіджу. Я прагну разумовага напружання – дзеля гэтага і абраў сваю незвычайную прафесію ці, хутчэй, нават стварыў яе, бо такіх, як я, у свеце больш няма.

      – Вы адзіны прыватны дэтэктыў у свеце? – спытаў я, падымаючы бровы.

      – Адзіны прыватны дэтэктыў-кансультант, – адказаў ён. – Я апошні і найвышэйшы апеляцыйны суд у дэтэктыўнай справе. Калі Грэгсан, ці Лестрад, ці Этэлні Джонс не могуць справіцца з праблемай – а так яно звычайна і бывае, – яны ідуць да мяне. Я як эксперт вывучаю ўсе падрабязнасці і выказваю сваё меркаванне – меркаванне спецыяліста. Мне не патрэбная слава. Маё імя не з’яўляецца ў газетах. Найлепшая мая ўзнагарода – гэта сама праца, цудоўная магчымасць прымяніць свае выбітныя здольнасці. Але вы ўжо сутыкаліся з маімі метадамі ў справе Джэферсана Хоўпа.

      – Канечне, сутыкаўся, – сказаў я, памякчэўшы. – Нішто ў свеце так мяне не ўражвала. Я нават апісаў гэтую гісторыю ў невялічкай кніжцы з трохі вычварнай назвай «Эцюд у пунсовым».

      Холмс сумна кіўнуў.

      – Я прагледзеў яе, – сказаў ён, – і, шчыра кажучы, не магу вас з яе выхадам павіншаваць. Расследаванне злачынстваў мусіць быць дакладнай навукай, і апісваць яго варта стрымана і без эмоцыяў. Вы ж паспрабавалі дадаць туды рамантычнага флёру. З тым жа поспехам можна ўпрыгожыць пяты пастулат Эўкліда* любоўнай гісторыяй ці сцэнай таемных уцёкаў.

      – Але гісторыя і праўда рамантычная! – запярэчыў я. – Усе факты я перадаў дакладна.

      – Пра асобныя факты лепей было б прамаўчаць ці хаця б падаць іх, не забываючыся пра пачуццё меры. Адзінае, што заслугоўвае ў гэтай справе ўвагі, – цікавы ланцуг разважанняў, які ад вынікаў прывёў да прычынаў. Дзякуючы гэтаму я і разгадаў загадку.

      Мяне раззлавала такое крытычнае стаўленне Холмса да маёй кнігі, напісанай выключна з мэтай зрабіць яму прыемнае. Мушу прызнацца, што больш за ўсё мяне абурыў эгаізм сябра, якому нібыта хацелася, каб кожны радок майго твора быў прысвечаны яго цудоўным здзяйсненням. Я ўжо больш