Зязюля пракукуе заўтра… (зборнік). Анатоль Кудравец

другім.

      Іван прамаўчаў. Павел перадаў яму бінокль:

      – А цяпер зірні ў той канец сяла.

      Іван прыклаў бінокль да вачэй. З другога канца сяла гэтак жа арганізавана і спакойна выходзілі партызаны, выстройваліся і знікалі за павароткай. Замыкалі гэты ход двое: адзін у хромавай кепцы, другі ў хромавай тужурцы і кубанцы, перахрышчанай чырвоным крыжам.

      Атрад ішоў цераз лес, у якім яшчэ некалькі гадзін таму стаяў табарам, чакаючы надыходу ночы. Лес было не пазнаць, столькі ў ім было буралому, зламаных, вывернутых дрэваў. Найбольш дасталася маладым хвойкам. Стыхія круціла, крышыла іх як хацела, і цяпер яны стаялі без вяршынь, выставіўшы ў неба белыя, як косці, аскабалкі. Некалькі сосен перагарадзілі дарогу, іх давялося сцягнуць, каб аслабаніць праход.

      З хвоек, ялін, бяроз усё яшчэ сыпаліся, мякка шпокалі ў мох, у траву, у старую ігліцу буйныя вадзяныя кроплі. Лес курыўся шызай парай, быццам понізу поўз туман. Пахла густой хваёвай сырасцю.

      Заходзіла сонца. Яго цёплыя промні слюдзяна блішчэлі на мокрых ствалах дрэў, на маўклівых тварах людзей.

      – А ўсё-такі Бог пашкадаваў нас, – ціха сказаў нехта са строю.

      – Сёння пашкадаваў… – пачулася ў адказ. Болей слоў не было.

      Недзе збоку падала голас зязюля:

      – Ку-ку!.. Ку-ку!..

      Падала асцярожна, быццам правярала сябе. Глухі мокры лес падхапіў яе голас, паўтарыў рэхам, зрабіў сваім.

      Зязюля счакала трохі і пайшла далей, спяшаючыся, настойліва і неспакойна:

      – Ку-ку!.. Ку-ку!.. Ку-ку!..

      Людзі засяроджана ішлі наперад, і кожнаму здавалася, што зязюля кукуе для яго. Яна, як маці, суправаджала атрад, і ці то плакала, ці перасцерагала. Пералятала з дрэва на дрэва, ніхто яе не бачыў, але ўсе чулі яе трывожны голас:

      – Ку-ку!.. Ку-ку!.. Ку-ку!..

      Маўчалі і тыя, што на падводах і пешшу кіраваліся ў бок Капланцаў і Бярэзані. Старую іхнюю дарогу цяжка было пазнаць: столькі на ёй ляжала свежапаламаных бурай дрэў. І гэтых людзей суправаджаў сумны голас зязюлі:

      – Ку-ку!.. Ку-ку!.. Ку-ку!..

      Павел і Іван дагналі атрад ужо на базе, у Цераболі.

      Ніхто ні пра што ў іх не пытаўся, і яны праваліліся ў сон, як у збавенне.

      Але Паўлу спаць доўга не давялося. Прыйшоў пасыльны ад Зайца. Трэба было дабірацца дамоў – памерла мама. Во табе і птушачка, і зімоўка…

      Надзю хавалі на трэці дзень пасля абеду.

      Заяц выдзеліў трох хлопцаў пасобіць Паўлу: пахаванне – работа цяжкая, тут аднаму нельга.

      Могілкі цясніліся недалёка ад сяла, забіраючы круты рог лесу. Сонца грэла нямоцна, і сярод елак і бяроз, дзе быў пахаваны Паўлаў бацька і бераглося месца для маці, было нават прахалодна.

      Людзей сабралася шмат, лічы, усё сяло – найбольш бабы, малыя, сям-там старыя мужчыны. Плакалі мала: за вайну да смерці прывыклі. Адно Хрысціна нахілялася і нахілялася над труной, нібы біла паклоны, і кожны раз нешта папраўляла ці ля ног, ці ля рук, ці ля галавы сястры. А тая ляжала светлая, суцішаная, нейкая памаладзелая. Быццам намервалася сказаць: «Во не збіралася нікуды, а мяне выпраўляюць…»

      Заяц, Каганаў,