Беларуская лiтаратура. Уладзімір Навумовiч

адным з першых каралёў Вялікага Княства Літоўскага Міндоўгу:

      У Навагрудку дагэтуль

      Ёсць гара Міндоўга.

      Там ляжыць ён, яго помніць

      Люд наш будзе доўга.

      Быў ён свой кароль, ліцвінскі,

      Меў калісьці сілу.

      Ды абманам жыў. Абман той

      Звёў яго ў магілу.

      Не прытрымліваючыся адзінай “святой веры”, атрымаўшы дзеля кароны “абманнае хрышчэнне” (К. Цвірка), кароль не ўстояў і перад іншай спакусай – адабраць жонку ў князя Даўмонта: ён сілай затрымаў яе, калі тая прыехала на пахаванне сваёй сястры – жонкі Міндоўга. Нальшчанскі князь Даўмонт забіў князя Міндоўга, адпомсціўшы за жонку.

      Песня-паданне завяршаецца маралізатарска-павучальным запытаннем, але далёка не двухсэнсоўным, а прамым, строгім, патрабавальным:

      Што ж з таго, што ўздзеў карону

      Князь сваёй парою,

      Раз не ўстояў перад тою

      Жонкаю чужою?

      У творчай спадчыне Яна Чачота – “Спевы пра даўніх ліцвінаў”, п’ескі, лірычныя сцэнкі, вадэвіль, драматычная паэма “Малгажата з Зэмбаціна” – пра вернае каханне жанчыны да рыцара, паэма “Тыртэй”, прысвечаная Адаму Міцкевічу, напісаная да дня яго нараджэння (1819), у якой аўтар напрарочыў сябру славу вялікага паэта славянскага свету.

      Найбольшы ўклад зрабіў Ян Чачот у беларускую фалькларыстыку. Запісы беларускіх народных твораў засведчылі невычэрпнасць і багацце духу і таленту беларускага народа.

      Адам Міцкевіч (1798–1855) – найвялікшы паэт Польшчы, ролю якога для польскай літаратуры можна параўнаць з той роляю, якую адыгралі ў рускай літаратуры А. Пушкін, ва ўкраінскай – Т. Шаўчэнка, у беларускай – Я. Купала і Я. Колас, нарадзіўся на Беларусі і ў сваёй творчасці абапіраўся на матэрыял, узяты з беларускага жыцця, апісваў прыроду роднага яму беларускага краю. “Калі ў палякаў з’явіўся Міцкевіч, яны ўжо перасталі зважаць на паблажлівыя заўвагі якіх-небудзь французскіх ці нямецкіх крытыкаў, не прызнаваць польскую літаратуру азначала б толькі паказваць сваё ўласнае дзікунства”, – адзначаў рускі пісьменнік-дэмакрат М. Чарнышэўскі.

      Паэтаў нараджае час. Час, у якім жыў А. Міцкевіч, быў часам, калі тварылі ў літаратуры А. Пушкін, іншыя паэты пушкінскай эпохі. Гэта быў час бурлівых ідэйна-палітычных пошукаў, сацыяльнага і нацыянальнага абуджэння народаў, актыўнага рэвалюцыйнага руху ў Еўропе. У Расіі ў 1825 г. выйшлі на Сенацкую плошчу на чале сваіх вайсковых атрадаў дзекабрысты, дваране, удзельнікі тайных рэвалюцыйных таварыстваў, вышэйшыя афіцэры, якія разам з салдатамі перамаглі “каранаванага злодзея” Напалеона Банапарта, прайшлі да Парыжа і бачылі, як жыве ўся Еўропа. Яны выступалі з патрабаваннямі роўных правоў для грамадзян, дамагаліся змен у грамадска-палітычным ладзе.

      Адам Міцкевіч

      З 1817 па 1823 г. у Віленскім універсітэце дзейнічалі тайныя таварыствы студэнтаў – філаматаў і філарэтаў, актыўную ролю ў якіх адыгрываў