Беларуская лiтаратура. Уладзімір Навумовiч

пяюць усюды”, “Добрыя весці”.

      Уладзіслаў Сыракомля

      Гісторыя беларускай літаратуры ў XIX ст. цесна звязана з абуджэннем грамадска-палітычных ідэй, з народным лёсам. Свядомыя беларускія сілы аб’ядноўваліся ў нелегальныя арганізацыі, куды ўваходзілі і мясцовая шляхта, і разначынцы. З’яўляліся нарадавольцы. У Вільні ў 20–30-я гады XIX ст. утварылася “Дэмакратычнае таварыства”, дзейнічалі народніцкія гурткі, таварыства філаматаў ва ўніверсітэце. У пачатку 60-х гадоў ХІХ ст. на Беларусі па сутнасці разгортвалася сялянская вайна за зямлю і волю, нарастаў шляхецкі рух. У гэты ж час дзеячы літаратуры настойліва шукалі праўду гістарычнага быцця народа, які прымусова быў пазбаўлены свабоды і нават уласнага імя.

      Таварыства філаматаў. Ян Чачот. Адам Міцкевіч

      У новых гістарычных умовах сам зварот да беларускага слова патрабаваў ад аматараў прыгожага пісьменства вялікай мужнасці і самаахвярнасці. Таму многія з адукаваных людзей на Беларусі вымушаны былі пісаць мастацкія творы па-польску або па-руску. “Летаргія беларускага нацыянальнага жыцця абазначалася вельмі актуальна”, – падкрэсліваў, характарызуючы гэты перыяд, М. Багдановіч. Тым большае значэнне мелі творцы, што не спалохаліся ні праследаванняў, ні арыштаў, што не дапускалі нават думкі пра кароткую памяць і доўгае забыццё, пра бесперспектыўнасць беларускай справы. Сярод тых, хто зноў пачынаў адкрываць беларускае слова, песню, верш, хто быў цесна звязаны з беларускім рухам, віднае месца займаў Ян Чачот (1796–1847).

      У артыкуле “Беларускае адраджэнне” М. Багдановіч заўважаў, што каштоўны ўклад у беларускую літаратуру ўнёс Ян Чачот, хоць лёс гэтага творцы, і асабісты, і ў гісторыі літаратуры, склаўся драматычна.

      Ян Чачот

      Ян Чачот належыць да таго дапытлівага і няўрымслівага пакалення, якое з першых крокаў самастойнага жыцця паставіла свой талент і здольнасці на службу народу, простым людзям, роднаму краю. У дзейнасці гэтага пакалення студэнтаў Віленшчыны выявіўся час глыбокіх ідэйных пошукаў моладзі той бурлівай, хоць і не надта працяглай эпохі ў царскай Расіі, якая ўзгадавала дзекабрыстаў.

      Асноўным крытэрыем ацэнкі рэчаіснасці прадстаўнікі гэтага пакалення абвясцілі розум. Яны былі ўпэўнены, што толькі чалавечы розум складае аснову існавання асобы, з’яўляецца гаспадаром людскіх лёсаў. У развітым, глыбокаадукаваным і аналітычным розуме, а таксама ў чыстых, светлых пачуццях, марах, намерах, у шчырасці душэўных парыванняў знаходзілі яны вытокі высокай і незаплямленай агульначалавечай маралі, тыя духоўныя каштоўнасці, якія надавалі сапраўдную прыгажосць чалавеку. Але гэтыя добрыя намеры натыкаліся на злавеснае супраціўленне царскага самаўладдзя.

      Іх высылалі з роднай зямлі, выпраўлялі назаўсёды, пазбавіўшы маладосці, зблытаўшы ўсе іх дабрачынныя намеры, мары і надзеі. Жорсткая рэальнасць жыцця царскай Расіі станавілася самым страшным