Чернобиль таваллоси. Светлана Алексиевич

олинглар! Катта-катта, Чернобилники!” Кимдир унга: “Ундай дема, холажон, Чернобилники дема. Заҳарланган деб олишмайди”, дея маслаҳат беради. “Унақа деманг! Олишяпти! – дейди аёл. – Кимдир қайнанасига оляпти, кимдир – бошлиғига!”

      ─ Биттаси қамоқхонадан афв этилиб, чиқиб келди. Ҳеч кими йўқ. Қўшни қишлоқда яшарди. Онаси ўлган, уйларини кўмиб ташлашган. Бизникига келди. “Холажон, бир парча нон ва пўстдумба беринглар. Ўтинларингни ёриб бераман”, деди. Тиланчилик қилиб юради.

      ─ Мамлакатда тартибсизлик – одамлар шу ёққа қочиб келяпти. Одамлардан қочиб келишмоқда. Қонундан қочишяпти. Бир ўзлари яшашади. Бегона одамлар… Баджаҳл, кўзида хайрихоҳлик йўқ. Ичиб олади, ўт қўйиб юборади. Кечаси ўринжойимиз остида болталар, паншахалар билан ётамиз. Ошхона эшиги олдида – болға.

      ─ Баҳорда қутурган тулки чопқиллаб юрарди, тулкининг қутургани жуда ёқимтой бўлади. Фақат сувга қарай олмайди. Ҳовлига бир челак сув қўй – қўрқмасанг ҳам бўлади! Кетади.

      ─ Келишади… Биз ҳақимизда фильм олишади, лекин уларни ҳеч қачон кўрмаймиз. Бизда телевизор ҳам, электр ҳам йўқ. Фақат деразадан қараймиз. Ва, албатта, тавалло қиламиз. Аввал Худонинг ўрнига коммунистлар бор эди, энди фақат Худо қолди.

      ─ Биз – хизмат қилиб қўйган одамлармиз. Мен партизанман, бир йил партизанликда бўлганман. Бизникилар немисларни улоқтирганда, жанггоҳга тушдим. Рейхстагга ўз фамилиямни ёзганман: Артюшенко. Ҳарбий кийимни ечдим-у, коммунизм қуришга тушиб кетдим. Қани ўша коммунизм?

      ─ Шу ерда, бизда коммунизм. Яшаяпмиз – биродарлар, ака-сингиллар.

      ─ Уруш бошлангандаёқ, ўша йили ўрмонда на қўзиқорин, на мева бўлди. Ишонасизми? Замин фалокатни сезгандай эди… Қирқ биринчи йил… Вой, эсимда! Мен урушни унутмадим. Бизнинг асирларни олиб келишибди, ким ўзининг эрини таниса, олиб кетиши мумкин, деган миш-миш тарқалди. Хотинлар дарров қўзғалиб, етиб боришди! Кечқурун кимдир ўзиникини, кимдир қутқариш учун бегонани олиб келди. Битта аблаҳ ҳам топилди… Биттаси бор эди, ҳамма қатори, оилали, иккита боласи билан яшарди. Комендатурага бориб, бизникилар украиналикларни ҳам олиб кетганини айтибди. Васько, Сашко… Эртасига немислар мотоциклларда етиб келишди… Илтижо қилдик, тиз чўкдик… Улар эса йигитларни қишлоқдан олиб чиқишди ва автоматда отиб ташлашди. Тўққизта одам. Ёш-ёш ўктам йигитлар! Васько, Сашко…

      ─ Фақат уруш бўлмасин. Урушдан жуда қўрқаман!

      ─ Бошлиқлар келади, бақиради-чақиради, биз кар ва гунгмиз. Ҳаммасини кўрдик, чидадик…

      ─ Мен ҳам ўз ҳикоямни айтай… Ўзимникилар ҳақида ўйлайман, ўйлайвераман… Қабр устида… Кимдир овоз чиқариб, жарангдор гапиради, кимдир сассизгина ўтиради. Бошқалар гоҳида: “Сариқ саҳро, очил, сариқ қум. Очила қол, қаро тун”, дейди. Ўрмондан кутиш мумкин, аммо қумдан биров чиқиб келмайди. Мен эса ёлвораман: “Иван… Иван, энди қандай яшай?” У эса менга жавоб бермайди, яхши гап ҳам, ёмон гап ҳам айтмайди.

      ─ Мен эса… Мен ҳеч кимдан қўрқмайман: на ўликдан, на ҳайвонлардан, ҳеч кимдан. Шаҳардан ўғлим келади ва: “Нега ўзинг ўтирибсан? Биров