Gulyetim. Nabijon Qodirov

antiqa «savol-javob»ni eshitib qanchalik xursand bo‘lganimizni bilsangiz edi. Bu beozor kampirning eri va ikki azamat o‘g‘li urushga ketib, qaytib kelmagan emish.

      Ana endi ertalab bozorga bir nechta katta-kichik savat va qoshiqdonlar ko‘tarib o‘tib ketgan Dehqon buvaning uzoqdan qorasi ko‘rinadi.

      Uning jussasi kichik, sersoqol, olmadekkina keladigan yuzida doim tabassum, mittigina ko‘zlari esa mehrga to‘la edi. Dehqon buva sira shoshilmas, qo‘lidagi gulqaychi bilan savatbop terak novdalarini yo‘l-yo‘lakay qirqib, belbog‘iga qistirib keladi. Bu ajoyib cholni ko‘rganim hamono duch kelgan terak novdasini sindirib, uning kalta-kalta barmoqlariga tutaman. Qariya qo‘limdan novdalarni olar ekan, tabassum bilan ko‘zlarimga boqadi.

      – Yashang tag‘o, barakallo tag‘o, – deydi va yana yo‘lida davom etadi.

      Savatchi boboga yordamim tekkanidan o‘zimda yo‘q suyunib ketaman.

      – Ana ko‘r Xalil kelyapti! – deydi kimdir.

      Biz, bolalar ularni jim kuzatamiz. Ko‘r Xalil novcha, yelkalari keng, sochlari oppoq, qirq besh yoshlar atrofidagi kishi. Bukchayib qolgan qari kampir bir yarim, ikki metr keladigan tayoqning oldingi uchini, o‘g‘li Xalil aka esa ortdagi uchini ushlab oladi. Ular xotirjam gaplashib keladilar. Ko‘r Xalil onasiga xuddi yosh boladay erkalik qiladi. Har galgiday, hovuz bo‘yidagi supada o‘tirib, dam oladilar. O‘g‘il shu zahotiyoq boshini qashlashga kirishadi. Ikkala qo‘li bilan qashlayveradi, qashlayveradi. Aytishlaricha, uning boshiga urushda oskolka tekkan va ko‘zlari ko‘r bo‘lib qolgan ekan. Ko‘r Xalilning esi ham joyida emas, u ba’zan onasini bo‘ralab so‘kib qoladi. Kampir o‘g‘lini aldab yupatadi. Tayoqning ikki uchidan ushlab birinketin yana yo‘lga tushadilar.

      Ona-bola ortidan ma’yus qarab qolamiz. Kimdir sukunatni buzadi.

      – Sattor bobo kelyapti!

      G‘amginlik bir zumda tumanday tarqab, uning o‘rnini xursandchilik egallaydi. Sattor bobo attorchilik qilardi. Aksariyat biz uni faqat bozordan qaytayotganida uchratamiz. Sattor bobo oppoq soqol, ikki yuzi qip-qizil, ko‘zlari doim kulib turadigan, nuroniy bir qariya edi. U g‘ing‘illab qo‘shiq xirgoyi qilar, bolalarga ko‘zi tushsa, doim birinchi bo‘lib salom berardi. Eshagi ham kattagina va chopag‘on edi. Jonivorning ikki yonida xurjun, xurjun tepasida bir juft qo‘ltiqtayoq ham bor.

      Sattor bobo urush qatnashchisi edi. O‘zining aytishicha, bir oyog‘ini fashistlarga tashlab kelgan. U bolalarga juda mehribon, biz ham uni o‘z bobomizday yaxshi ko‘rardik.

      Har yakshanba eshagi xuddi o‘rgatilganday, katta tol tagiga kelib to‘xtar, Sattor bobo saxiylik bilan bolalarga qand-qurs, pista-mayiz va shunga o‘xshash har xil shirinliklar ulashardi. Hammaning yuzida xursandchilik, bunday paytlarda, ayniqsa, boboning o‘zi ham boshqacha yayrab ketardi. Chol yana yo‘lida davom etadi. Bir to‘p bolalar uning ortidan yugurib eshagini urar, qariya esa qiqir-qiqir kulardi xolos. Boboni ancha joygacha kuzatib, horib-charchab ort ga qaytamiz. Bunday odatga ko‘nikib ketgandik. Nima bo‘ldi-yu, Sattor bobo birdan ko‘rinmay qoldi. Ko‘zlarimiz uning yo‘liga qarab charchadi, toldi. Ammo bobomizdan darak bo‘lmadi. Hech kimni o‘ynagisi kelmas, negadir xomush tortib qolgan edik o‘shanda.

      SATTOR BOBONING HIKOYASI

      Dam olish kunlarining birida kattalar bosh bo‘lib, mahallamiz hovuzini hashar yo‘li bilan kovlashni boshlab yubordilar. Onam qatlama pishirib dasturxonga o‘radi-da, hasharchilarga berib kelishimni tayinladi. U yerda ish bir maromda borar, mehnatga yaroqsiz uch-to‘rt qariya supaga solingan ko‘rpachalarda suhbatlashib o‘tirardi. Davrada Sattor bobo ham bor. Dasturxonni berib, izimga qaytayotgandim u:

      – Kel, o‘g‘lim, o‘tir, qani mana buni darrov yeb olgin-chi, – dedi qo‘limga issiqqina somsani tutqazib.

      – Xo‘p bo‘ladi.

      O‘tirib ularning suhbatiga quloq tutdim. Sattor bobo urush haqida hikoya qilmoqda edi.

      – Xullasi kalom, urush rosa quturgan bir payt. Hamma quduqlar zaharlangan. Ichimlik suvi anqoning urug‘iga aylangan. Ochlikdan ham ko‘ra suvsizlikka chidash qiyinligini o‘shanda bilganman. Faqat o‘n chaqirimlar naridagi ovloq bir joyda zaharlanmagan quduq qolgan. O‘sha quduqdan nemislar ham, sovet soldatlari ham suv ichardik. Har ikki kunda bir marta ikkita soldat navbati bilan borib, quduqdan suv keltiramiz. Bu juda xavfli edi. Chunki minaga yo‘liqib o‘lib ketish ham hech gap emasdi-da. Navbatimiz kelib, Morozov degan o‘ris sherigim bilan idishlarni olib yo‘lga chiqdik.

      Bir amallab yetib borgach, tepalikdan quduqni kuzata boshladik. Ikki nafar nemis soldati betonlarga suvlarni olib qo‘yib, yonboshlashib maishat qilishardi. Ularning qurollari bir chetda turar, o‘zlari g‘irt mast edilar.

      Nemischalab «qo‘lingni ko‘tar!» – deya baqirib ularga qurol o‘qtaldik. Buni kutmagan nemis soldatlari dovdirab qoldi va ikkisi ham darrov qo‘lini ko‘tardi. Bir payt yoshi kattaroq nemis chala-chulpa ruschalab:

      – Ti хorosho, ya хorosho, Gitler ploхo…

      – Ti хorosho, ya хorosho, Gitler ploхo, – deya yig‘lay boshladi. Yerda sochilib yotgan oilasi, bolalarining rasmlariga ko‘zlarini javdiratib imo qilar:

      – Deti xorosho, ti xorosho, Gitler ploxo.

      – Ti xorosho, ya xorosho, Gitler ploxo, – deganicha tinmay yalinar, yuz-ko‘zlari bilan imo-ishoralar qilib, bizni ham ichishga undardi. Bechora nemisning yalinishlariga odamzod tugul, tosh ham erib ketardi. Bir zumda qishlog‘im, ota-onam, jiyanchalarim ko‘z oldimga keldi. Sherigimga qaradim. Uning horg‘in nigohlari, ertaga jangda o‘lib ketamizmi… Kel, insonligimizcha qolaylik, – deganday tuyuldi. Nima bo‘lsa bo‘lar, Morozov ikkimizning ham ko‘nglimiz yumshab, qurollarni bir chetga qo‘yib, ularga sherik bo‘ldik. Nemis soldatlarida anchagina spirt bor ekan.

      To‘ygunimizcha ular bilan birga xursandchilik qildik. Oyoqlarimiz chalishib, og‘zimizda kuylar chalib, to‘rtalamiz rosa raqsga tushdik va quchoqlashib xayrlashdik. Yarim tunda suvlarini olib nemislar o‘z tomonlariga, biz o‘z yo‘limizga qarab ravona bo‘ldik.

      MOL BOZORIDAGI HANGOMA

      «Abdullajonning dadasi tog‘dan boychechak olib kelibdi!»

      Mahallamiz bolalari orasida tarqalgan bu xushxabarni eshitib, bir to‘da bolalar o‘sha tomonga qarab chopdik. Bu gapga ishonsa bo‘ladi, chunki Abdullajonning dadasi Homidjon aka uzoq tog‘ yonbag‘rida joylashgan qandaydir gaz qazib olish korxonasida ishlar va har yil bahorda, biz, bolalarga boychechak olib kelardi.

      Hovliga katta-kichik bolalar yig‘ilgan, qiy-chuv to‘polon avjida. Abdullajon qo‘li-qo‘liga tegmay, hammaga boychechak ulashadi. Bu ishidan o‘zining ham mamnunligi yuz-ko‘zlaridan shundoq bilinib turardi. Bolalar chug‘urlashib Abdullajonga xushomad qilishar, ba’zilari allaqachonlardagi yaxshiliklarini eslatib, do‘q ham urishar edi. Kimdir shunday tiqilinchda boychechak olganidan og‘zi qulog‘ida bo‘lsa, yana kimdir sherigi bilan kelisholmay, talashib-tortishardi.

      – Shoshmanglar, hammangizga yetadi! Abla! Abla! – deyavermay, Abdullajon desalaringiz tilingizga uchuq chiqadimi!? – dedi bir chetda to‘polonni kuzatib turgan Abdullajonning onasi Surma xola achchiqlanib.

      Besh-o‘ntamiz yig‘ilib o‘sha kuniyoq boychechak aytishni boshlab yubordik. Bu ishimiz kundan kun qizib, bizlarga cheksiz shodlik, quvonch baxsh etardi.

      Bahorni sog‘ingan qishloq qariyalari boychechakni yuz-ko‘zlariga surtib, ko‘klamga yetkazganiga shukronalar aytishar, biz bolalarni patir-u somsa, qand-qurs, turshag-u mayizlar bilan siylashardi. Apil-tapil ovqatimni yeb, shom qorong‘isida ko‘chani mo‘ljalga olib turgandim, dadamning so‘zlari xayolimni bo‘ldi.

      – Ha, qayerga shoshilyapsan?

      – Ko‘chaga… bolalar bilan boychechak aytamiz.

      – Darsingni qildingmi?

      – Darsimni keyin qilaman. Keling endi… O‘rtoqlarim kutishyapti.

      – Hech qayerga bormaysan! Uy vazifalarini bajargin-da, vaqtliroq uxla. Ertaga azonda