Gulyetim. Nabijon Qodirov

Mojaroga bizni kuzatib turgan tegirmonchi Abdulhaq bobo qo‘shildi.

      – Ha, Tillovoy, nima bo‘ldi? Tinchlikmi?

      – Ko‘rmaysizmi, mana bu zumrashalar mozordan pul o‘g‘irlashyapti.

      – Bolalarni qo‘yvor. Ularga qattiq tegma. Nima, sen o‘zing o‘g‘irlamaganmisan? Hammamiz ham shu yerdan pul olib katta bo‘lganmiz, to‘g‘rimi?

      – To‘g‘ri, – dedi Tillo aka o‘ng‘aysizlanib.

      – Bunaqa ishlar mening ham bolaligimda bo‘lgan. Bu sen aytgan o‘g‘irlikka kirmaydi. Bolalarning oddiygina sho‘xligi xolos.

      Qilgan ishimdan pushaymon bo‘lib uyga kirar ekanman, onajonimning nasihatlari yodimga tushdi. Qo‘rqqanimdan uning ko‘ziga ko‘rinmaslikka urindim. Xuddi meni hoziroq kelib tintuv qiladigandek, mozordan olgan yigirma tiyin pulimni qayerga yashirishni bilmay, betoqat bo‘laverdim. Oxiri, ko‘zimni chirt yumib, tangani tomga uloqtirdim-u, o‘zimni yengil his qildim.

      ABDULHAQ BOBO

      Ariqlarda suv kamayib qolsa, Abdulhaq bobo Shovva tomonni chippa to‘sib, suvtegirmonni ishga solardi. So‘ng tepalikka chiqib, antiqa sopol karnayni olib to‘rt tomonga qaratib uzoq chaladi. Tanish ovozni eshitgan olomon bug‘doyini eshakka ortib yo yelkasiga ko‘tarib tegirmonga oqib kelaveradi. Abdulhaq boboning qo‘liqo‘liga tegmay qoladi. Endi biz uni ust-boshi, do‘ppisiyu qosh-ko‘zlarigacha un gardidan go‘yo ustiga qirov qo‘nganday oppoq holda ko‘rib sira ajablanmaymiz. Abdulhaq boboning gaplari keskir, ko‘zlari katta-katta, baralla qo‘ygan soqoli o‘ziga yarashgan, barvasta, chiroyli bir kishi edi. U tashqi qiyofasidan badjahl, xiyla qo‘rsroq ko‘rinsa-da, aslida insofli, gapni bejamay aytadigan to‘g‘riso‘z odam. Bolalarni yaxshi ko‘rishini esa uning fe’l-atvoridan bilib olish qiyin emasdi.

      Tegirmonning yonginasida uning kattagina bog‘i bo‘lib, oppoq chilgi shaftolilar rosa pishib yotardi. Bog‘ga o‘g‘irlikka kirgan bolalarni sezsayam ataylab o‘zini bilmaganga olardi. Qarsillab shoxlarning singanini eshitsa:

      – Kim u! To‘xta! – deb baqirganicha turgan joyida tizzasiga shapatilab qo‘yardi.

      Shuning o‘zi o‘g‘rilarga yetarli bo‘lar, oldi-ketiga qaramay qochib qolishardi.

      Shovvada cho‘milayotgan bolalar haddidan oshib to‘polonni oshirib yuborsa, Abdulhaq bobo ularni haydab quvib qolardi. U oxirgi bola ham qochib qolmaguncha engashib atrofga alanglar, go‘yoki o‘zini shoshib kesak yoki kaltak qidirayotganga solib yolg‘on po‘pisa qilardi. Men bilan mutlaqo ishi bo‘lmas, bopladimmi, – deganday qarab ko‘zini qisib qo‘yardi, xolos. Chunki, men uning oldiga tez-tez chiqib, mayda-chuyda yumushlariga qarashib turardim-da. Ba’zan Ziyovuddin nosfurushdan nos keltirib bersam, ba’zan idish-tovoqlarini ariqda chayib, xursand qilardim. Shundanmi, bu yerda o‘zimni mezbonday tutib, cho‘milgisi kelib pana-panadan menga havas bilan mo‘ralab turgan bolalar oldida ozgina kerilib ham qo‘yardim.

      Bir kuni ozg‘in, novchadan kelgan, dovdirroq bir yigit tegirmondan chiqqan ikki qop unini eshagiga yukladi. U egniga qimmatbaho chopon kiyib olgan, ammo havo birmuncha salqin bo‘lishiga qaramay, yalangoyoq edi. Yigit yangi to‘ni borligidan suyunib: ko‘rib qo‘yinglar, – deganday bir choponiga, bir odam larga qarab ko‘p aylandi. Oz-moz yomg‘ir tomchi layotgani bois, choponini namoyishkorona yechib, qop larning ustiga yopdi-da uyiga jo‘nadi.

      – Ko‘rmaganni ko‘rgani qursin, – dedi navbat poylab o‘tirgan sertabassum chol sheriklariga qarab jilmayarkan. Chamasi uch soatlar o‘tgach, yigit so‘ljayib yana tegirmonga qaytib keldi va Abdulhaq boboga arz qila boshladi.

      – Abdulhaq buva, ertalab sizga ikki qop bug‘doy keltirib un qildirgandim.

      – Xo‘sh, – dedi bobo yigitga termilib.

      – O‘sha qoplarning biri o‘zimniki, ikkinchisi qo‘sh nimniki edi. Mendan iltimos qilganligi uchun olib kelgandim.

      – Xo‘sh.

      – Uyga borib, qoplar ustidan choponimni olib qarasam, qo‘shnimniki joyida turibdi, mening qopim esa yo‘q. Yo alhazar, deb yoqamni ushladim. Yo‘lda eshak jonivor ariqchadan o‘tayotib, sal silkinganday bo‘luvdi. Darrov izimga qaytib, o‘sha joyni rosa qidirdim. Ammo qop topilmadi. Uyda bir chaksayam un qolmagandi-da, buva. Endi nima qilaman?

      – Eshakning oldida ketdingmi, orqasidami?

      – Orqasida, – dedi yigit yig‘laguday bo‘lib.

      – Hech narsaga qoqinmadingmi? – dedi bobo jilmayib.

      – Yo‘q.

      – Kerilib burningni osmonga ko‘taravermay, sal pastgayam qarab yurgin-da, ahmoq. Abdulhaq bobo yigitni bolaxonador qilib so‘ka boshladi.

      – Yo alhazar… Meni nega so‘kasiz? Ahmoq demang, – dedi yigit tegirmonchiga mo‘ltirab qararkan, iltijoli ovozda.

      – Ahmoq bo‘lmasang… O‘lasanmi mana bu choponni sal arzonrog‘ini olib, oyog‘inggayam biror narsa kiysang. Yigit yerga qaradi.

      – Yur! – dedi Abdulhaq bobo yigitni jerkib.

      Ular uzun-qisqa bo‘lib ichkariga kirdilar. Chol yigitning qopiga un solar ekan dedi:

      – Te – ber, gir – ol, mon – qo‘y, degani bo‘ladi. Xizmatimga olib qo‘yganimniyam senga oshirib qaytarib beryapman. Sal ko‘zingni ochib yurgin, bola. Bu ketishda qiynalib qolasan. Ma, mana bunga oyog‘ingga poyabzal olasan.

      Abdulhaq bobo yigitning qo‘liga uch so‘m tutqazdi. U yarim qop un bilan pulni olib, og‘zi qulog‘ida xursand bo‘lganicha eshagiga minib ketdi.

      Abdulhaq bobo mana shunday, hech kimga o‘xshamaydigan ajoyib odam edi.

      ACHCHIQ SABOQ

      Yon qo‘shnimiz Tillo aka o‘g‘liga sunnat to‘yi qildi. Yozning avji chillasi edi o‘shanda. Bolalar bilan o‘ynab zerikdim va suv ichgani uyimizga kirdim. Uyda hech kim yo‘q. Hamma to‘yda edi. Oshxonaga kirib chanqog‘imni qondirdim. Beixtiyor ko‘zim o‘choqboshida turgan gugurtga tushdi. Men qachon gugurtni ushlasam, onajonim qo‘limdan olib qo‘yardi. Hozir ayni payti. Bir-ikki dona chaqib maza qildim va nimanidir yondirib ko‘rgim kelaverdi.

      Asta chorvoq tomon o‘tdim. Qo‘ylar yotadigan bostirmaning atrofi g‘o‘zapoya g‘arami bilan to‘silgan, uning tomida ham bir necha yillik o‘tin bosilgan edi. Odatda, onam olov yoqsa, avval o‘tin tagiga qog‘oz qo‘yib o‘t qalardi. Qog‘ozsiz ham yonarmikan? Yaxshisi, bir sinab ko‘rmoqchi bo‘ldim. Gugurtni yoqib, issiqdan qurib yotgan, yupqagina g‘o‘zapoya chanog‘iga tutdim.

      Shu payt to‘yxonadan qo‘sh nog‘ora, karnay-surnaylarning o‘ynoqi sadosi eshitildi.

      – Ur-r-e! Yog‘och oyog‘-u, oto‘yinlar keldi!

      Kunning yorug‘ligidanmi ko‘zimga olov ko‘rinmadi. Shoshib g‘o‘zapoya chanog‘iga bir-ikki tufladim-da, to‘yxonaga qarab chopdim. Tomoshaning oldiga o‘tib o‘rtoqlarim davrasiga qo‘shildim. Ko‘zboylog‘ichning og‘zidan igna chiqarishlariga mahliyo bo‘lib, maza qilib o‘tirgandim birdan olomon tarqab, hamma sarosima bilan ko‘chaga qarab yugurdi. Pojar! – dedi bolalardan biri hovliqib. Yangi tomosha topilganiga suyunib, men ham ularga ergashdim.

      Ko‘chaga chiqqach, ne ko‘z bilan ko‘rayki, odamlar bizning uyga qarab chopishardi.

      Darrov gugurt o‘ynaganim esimga tushdi.

      Osmonga ko‘tarilgan tutun, charsillab yonayotgan alanga juda vahimali ko‘rinish olgan, qo‘ni-qo‘shni uzoq-yaqindan to‘yga kelgan mehmonlar paqirmi, tog‘orami, qo‘llariga ilingan narsani olib, o‘tni o‘chirishga shoshishardi. Xuddi qiyomat qoyim bo‘layotganday edi. Dadam alangaga qarab karaxt ahvolda turar, onam esa tinmay dodlardi. Nima qilib qo‘ydim men ovsar.

      Xayriyat, olov kuchaymasdan oldinroq qo‘shnimiz Eliboy aka bostirma tagida tinmay ma’rayotgan qo‘ylarimiz eshigini ochib tashqariga haydashga ulgurib qolibdi. O‘t o‘chiruvchi mashinaning kuchli chinqirig‘ini eshitib,