Танланган асарлар: Қиссалар. Чингиз Айтматов

эди.

      Аввалги таҳрирда бу зиддият бирмунча четлаб ўтилган, бунда биз бир пайтлар синфий кураш омили деб ўйлаганимиз қулоқлаштириш мавзуси муайян роль ўйнаган эди. Қулоқлаштириш, чиндан ҳам синфий кураш бўлиб, бу кураш соғлом кучлар, меҳнаткаш деҳқонларга қарши қаратилган бўлиб, бунинг устига у неча-неча деҳқонлар авлоди томонидан тарбия топган меҳнаткаш деҳқон психологиясига қарши қаттол кураш эди. Худди ана шу зиддият, ушбу тўқнашув, ушбу қарама-қаршилик менинг қочоқ қаҳрамоним тақдирига таъсир ўтказади. Ижтимоий нуқтаи назардан, халқона ахлоқ нуқтаи назаридан бу нималарни англатишини китобхонга уқтиришга уриндим, лекин бир пайтнинг ўзида мен бу одам ва унинг оиласи, ушбу зиддиятдан беҳуда бўйин товлашга, шахс ва бурч орасидаги ечимсиз баҳсдан қочишга уринган одамлар фожиасини кўрсатишни ният қилдим.

      Фикримча, мен қай бир даражада қиссам тўкис ҳолда ёзилиши керак бўлган дастлабки ниятни, ҳар қалай, яна таъкидлайманки, кўп йиллар ўтган эса-да, қайта тиклашга эришдим. Дарвоқе, менинг қаҳрамонларим тушган ҳаётий коллизия, кейинчалик, аниғи, салкам икки ўн йилдан сўнг Валентин Распутиннинг “Омон бўлсанг, унутма” қиссасида ўз тасвирини, ҳатто, менимча, янада ёрқинроқ тасвирини топди. Уни ўқиган кезлар мен ўз асаримга боқаман, уни синчиклаб қайта ўқимаган эдим, мана энди асаримни қайта бичиш пайтида туйқус кўрдимки, икки-уч жумлада бўлса-да, менда ҳам ўша мотив мавжуд экан. Лекин, маълум бўладики, гумон тасдиқланмагач, қўрқув унутилади, аёл тинчланади, Распутинда эса бутун ажойиб қисса ушбу мотив устида қурилган. Лекин мен афсус қилмайман – биров бундай ёзади, бошқа биров ундай тасаввур қилади. Ҳозир мен аввал айта олмаганларимни эсладим, ўшанда эса улар қабул қилинмас, англанмас эди.

      Бир пайтлар қулоқлаштириш мавзусига боғлиқ бўлгани учун асарга киритишга журъат этмаган бир сюжет ўйлаб кўргандим. Энди эса қаҳрамонимнинг волидаси вафот этиши, у эса яқин орада бўлишига қарамай, уни дафн эта олмаслиги ҳақидаги бутун бир боб қайта тикланди. Фарзандининг чорасиз аҳволини кўрган она ўлимидан бироз олдин уни қачонлардир қулоқ қилинган биродарлари қочган жойга кетишга даъват қилади. Ана шу ерда фоже мавзунинг муҳим ўрами вужудга келади.

      Хулоса қилиб айтганда, мени илк қиссамга қайтиб иш кўришга ундаган швейцариялик ноширим, хайрихоҳ дўстим ва, умуман айтганда, ажойиб инсон Люсьен Лейтесга ташаккуримни изҳор этмоқчиман. Унингсиз бу ишнинг амалга ошуви даргумон эди. Мен ундан миннатдорман, зеро ўттиз саҳифа материал қўшганимдан сўнг ҳис қилдимки, бу амал ҳар қалай беҳуда кетмади, ўз натижасини берди.

1988 йил

      Шамол учириб келган япроқлар кичкинагина станциянинг кечаси милтиллаб кўринган ёлғиз фонусига урилиб, парвонадек айланарди-да, қоронғида кўздан ғойиб бўлишарди.

      Шу кеча теракларнинг япроқлари тинмай тўкилиб турди. Шамдек терилган қалин тераклар шамолнинг зўридан уч-учларидан то илдизигача зарб еб, дамбадам тебранишарди. Терак шохлари юқорида денгиз сингари