Suv ostida sakson ming kilometr. Жюль Верн

kuch bajaradi: u yog‘du beradi, isitadi, mashinalarni harakatga keltiradi. Bu kuch – elektr.

      – Elektr deysizmi?!– ajablanib xitob qildim men.

      – Ha.

      – Biroq sizning kemangiz g‘ayritabiiy tezlik bilan suzadi-yu, kapitan. Elektr to‘g‘risida bizga ma’lum tushunchalar sizning gaplaringiz bilan sira qovushmaydi. Hozircha uning mexanik kuchi juda cheklangan.

      – Bilasizmi, professor, – deb javob berdi kapitan Nemo, – mening elektr quvvatidan foydalanish usulim hamma foydalanayotganidan boshqacha. Xafa bo‘lmasangiz, bu borada shu gapning o‘zi bilan cheklansam.

      – Sizning bu gaplaringiz meni qanchalik taajjublantirgan bo‘lmasin, zo‘rlamayman, kapitan. Aybga buyurmasangiz faqat birgina savolim bor. Axir bu aql bovar qilmaydigan kuchni olish manbayiga xizmat etadigan elementlar, ayniqsa, rux juda tez tugab qoladi-ku. Yer bilan aloqa qilib turmaganingizdan keyin ularning o‘rnini qanday to‘ldirasiz?

      – Bu savolga jonim bilan javob beraman, – dedi kapitan Nemo. – Avvalo shuni bilib qo‘yingki, dengiz qa’rida rux, temir, kumush, oltin va boshqa metallarning koni bor, ularni qayta ishlash esa unchalik og‘ir emas. Ammo men yerda ishlatiladigan bu metallardan foydalanmayman. Men kerakli miqdordagi energiyani dengizdan olaman.

      – Dengizdan?

      – Ha, professor, dengizdan. Dengizdan elektr energiyasi olishning yo‘llari ko‘p. Chunonchi, men turli chuqurlikka tushirilgan o‘tkazgichlar orqali ularni o‘rab turgan suv qatlamlaridagi har xil suv haroratidan tok olishim mumkin. Ammo men boshqa qulayroq usuldan foydalanishni afzal ko‘rdim.

      – Qanaqa usuldan?

      – Siz dengiz suvi tarkibini bilasiz-a? Uning yuzdan to‘qson olti yarim qismi sof suv, taxminan ikkiyu uchdan ikki qismi natriy xloriddir43. Bundan tashqari, uning tarkibida biroz magniy xlorid va kalsiy xlorid, bromli magniy sulfat, sulfat kislotasi va uglekalsiy tuzi bo‘ladi. Ko‘rib turibsizki, xlorli natriy dengiz suvida juda ko‘p. Men o‘z elementlarimga xuddi mana shu xlorli natriyni ishlataman.

      – Xlorli natriyni deysizmi?

      – Ha. U simob bilan birikkach, Bunzen elementlarida ruxning o‘rnini bosa oladigan amalgama44 hosil etadi. Simob elementlarda parchalanmaydi. Shunday qilib, faqat natriy sarflanadi, uni esa menga dengiz beradi. Sizga yana shuni ham aytib qo‘yayki, nima bo‘lganda ham natriy elementlari ruxnikidan ikki baravar kuchliroq.

      – Sizning sharoitingizda natriyning afzalligini tushunib turibman, kapitan. Dengizda uni istagancha topish mumkin. Bu juda soz. Biroq oldin natriyni xlorli birikmadan ajratib sof holga keltirish kerak-ku! Buni qanday amalga oshirasiz? Shubhasiz, batareyalaringiz xlorli natriyni elektroliz45 qilishga xizmat eta oladi, biroq adashmasam, elektrolizga undan olinadigandan ko‘ra ko‘proq natriy sarflanadi. Binobarin, siz yangi olganingizdan ko‘proq natriy sarflaysiz-ku!

      – Xuddi mana shuning uchun ham, professor, natriyni elektroliz yo‘li bilan olmayman, balki toshko‘mir yoqib, uning energiyasidan foydalanaman.

      – Toshko‘mir? Demak, siz baribir yer bilan aloqa bog‘lab turar ekansiz-da?

      – Yo‘q. Istasangiz uni dengiz ko‘miri deb atashimiz mumkin.

      – Demak, siz suvosti konlaridan toshko‘mir olish yo‘lini topibsiz-da?

      – Siz buni o‘z ko‘zlaringiz bilan ko‘rasiz, professor. Faqat biroz sabr qiling: vaqt bemalolligi ham bardoshli bo‘lishingizni taqozo etadi. Faqat bir narsani unutmang: men mutlaqo hamma narsani okeandan olaman. U menga elektr beradi, elektr esa «Nautilus»ga issiqlik, yorug‘lik, harakat – xullas, bir so‘z bilan aytganda, hayot beradi!

      – Ammo nafas olish uchun havodan boshqa hamma narsani.

      – O‘-o‘, kerak bo‘lsa, yetarli miqdorda havo olishim ham oson edi, ammo bunga hojat yo‘q, chunki men istagan vaqtimda okean sathiga ko‘tarilishim mumkin. Sirasini aytganda, elektr maxsus rezervuarlarga havo berib turuvchi kuchli nasoslarni harakatga keltiradi, zarurat tug‘ilganda shulardan foydalanib, uzoq muddat suv ostida turishim mumkin.

      – Kapitan, – dedim men, – sizning oldingizda faqat bosh egishim mumkin. Aftidan, siz odamlar ancha keyinroq kashf etishi mumkin bo‘lgan elektrning juda katta mexanik kuchini oldinroq ochishga muvaffaq bo‘lganga o‘xshaysiz!

      – Bilmadim, odamlar buni umuman kashf eta olarmikin, – deya sovuqqonlik bilan javob berdi kapitan Nemo. – Ammo nima bo‘lsa ham men bu hayratomuz kuchdan qanday foydalanayotganimni bilib oldingiz. Ana shu kuch kemaga doimiy va uzluksiz yorug‘lik berib turadi, bu imkoniyat hatto quyoshda ham yo‘q. Endi mana bu soatni qarang – u elektr soat, to‘g‘ri yurishda eng yaxshi xronometrlardan qolishmaydi. Uning siferblatini italyan soatlari singari yigirma to‘rtga bo‘ldim, chunki men uchun kunduzi ham, kechasi ham, quyosh ham, oy ham yo‘q, faqat dengiz qa’rida ortimdan qoldiradigan sun’iy yog‘du bor. Qarang, ertalabki soat o‘n.

      – Juda to‘g‘ri.

      – Mana bunisi elektrdan foydalanishning boshqa yo‘li. Ko‘z oldingizda osig‘liq turgan siferblat «Nautilus»ning tezligini ko‘rsatishga xizmat qiladi. Lag vintidan siferblatga sim tortilgan, uning mili menga kema qanday tezlikda ketayotganini aytib turadi. Ko‘ryapsizmi, hozir biz ancha sekin – soatiga o‘n besh milya bosyapmiz.

      – Qoyil! – xitob qildim men. – Tabiiy kuchni tanlab to‘g‘ri ish qilganingizni endi ko‘rib turibman, kapitan. Bug‘ kuchining elektr bilan almashtirilganidan kemangiz faqat yutgan.

      – Biz hali kemani tamoman ko‘rib bo‘lganimiz yo‘q, professor, – dedi kapitan Nemo stuldan turar ekan. – Charchamagan bo‘lsangiz «Nautilus»ning quyruq tomoniga yuring.

      Darhaqiqat, suvosti kemasining tumshuq qismini ko‘rib bo‘lgan edim. Kemaning o‘rtasidan tumshug‘igacha joylashgan xonalar o‘z tartibi bilan quyidagicha edi: kutubxonadan suv o‘tkazmaydigan to‘siq bilan ajratilgan uzunligi besh metrli oshxona; uzunligi besh metrli kutubxona; kapitanning xonasidan suv o‘tkazmaydigan, ikkinchi to‘siq bilan ajratilgan uzunligi o‘n metrli katta salon; kapitanning uzunligi besh metrli xonasi; ikki yarim metrli mening xonam va nihoyat forshtevengacha cho‘zilib borgan uzunligi yetti yarim metrli havo saqlaydigan rezervuar.

      Umuman, kemaning bu qismining uzunligi o‘ttiz besh metr edi. Suv o‘tkazmaydigan to‘siqlarning eshiklari mahkam yopiladigan qilib ishlangan bo‘lib, bu «Nautilus»ning biron yeri teshilgan taqdirda ham uni suv bosish xavfidan saqlar edi.

      Men kapitan Nemoning ortidan yo‘laklar bo‘ylab kemaning o‘rtasiga keldim. U yerda suv o‘tkazmaydigan ikki to‘siq orasida torgina chuqurlik bor edi. Devorga vint bilan mahkamlangan temir narvon shiftga olib chiqar edi. Men kapitandan bu chuqurlikning nimaga kerakligini so‘radim.

      – Eshkakli qayiq turgan joyga olib chiqadi, – deb javob berdi u.

      – Nima! Sizda qayiq bormi? – taajjublanib qayta so‘radim men.

      – Bo‘lmasam-chi. Juda ajoyib, yengil, cho‘kmaydigan qayiq bor. Unda sayr qilamiz, baliq oviga chiqamiz.

      – Qayiqni chiqarish uchun siz suv sathiga ko‘tarilishingiz kerakmi?

      – Yo‘q, bunday qilmayman. Qayiq «Nautilus» palubasining maxsus uyasida turadi. Uning suv o‘tkazmaydigan mahkam qopqog‘i bo‘lib, uyada uni mustahkam boltlar tutib turadi. Bu narvon palubaga, qayiq tagidagi ensizgina tuynukka olib boradi. Qayiq ostida ham xuddi o‘shanday tuynuk bor. Ana shu ikki tuynuk orqali qayiqqa o‘taman. Men kirib olgach, «Nautilus»dagi tuynukni yopishadi. Qayiq ostidagi tuynukni maxsus qopqoq bilan o‘zim yopaman. Shundan so‘ng boltlarni burab chiqaraman va qayiq juda katta tezlik bilan dengiz sathiga ko‘tariladi. Men yig‘ma qopqoqni ochib machtani qo‘yaman va yelkanni ko‘taraman yoki eshkaklarni olaman.

      – Kemaga qanday qilib qaytasiz?

      – Men o‘zim qaytmayman. «Nautilus»ning o‘zi keladi.

      – Sizning

43

Natriy xlorid – oddiy osh tuzi.

44

Amalgama – biror metallning simobdagi aralashmasi

45

Elektroliz – biror eritma orqali tok o‘tganda shu eritmadagi moddaning tarkibiy qismlarga ajratilishi.