Тирилиш. Лев Толстой

қутулишнинг йўлини топа олмасди. Нехлюдов шу ботқоққа ботиб, ўрганиб кетди, ҳузур қиладиган бўлди.

      Қандай қилиб, Марья Васильевна ва унинг эри билан, унга ва болаларининг кўзига қарашга уялмайдиган бўлиб, алоқани узса экан? Мисси билан муносабатини ёлғон-яшиқсиз қай тариқа бир ёқлик қилса? Қандай қилиб, ерга бўлган хусусий эгаликнинг қонунга зидлигини тан олиш билан онасидан қолган меросга эгалик қилиш ўртасидаги қарама-қаршиликдан қутулса? Қандай қилиб, Катюшага нисбатан қилган гуноҳини юва олса? Бу аҳволда қолдириб бўлмайди-ку, ахир. «Бир вақтлар ўзим севган аёлни ташлашга, бир вақтлар унга пул бериб, тўғри қилдим деб ўйлаганимдек, адвокатга пул бериб, каторга азобидан қутқазиб, айбимни пул билан ювиб кетишга ҳақим йўқ, ахир у бегуноҳдан бегуноҳ каторгага ҳукм қилинган-ку».

      Шу маҳал, бир вақтлар йўлакда кетидан етиб бориб, қўлига пул қистиргани ва қочиб кетгани шу бугунгидек эсига тушди. «Эҳ, бу пул! – бу дақиқаларни, у, худди ўша вақтдагидек, даҳшат ва нафрат билан эслади. – Эҳ! Нақадар жирканч иш! – деди у худди ўша вақтдагидек овозини чиқариб. – Фақат разил, ярамас одамгина шундай қила олади! Ўша ярамас, ўша разил одам мен! – деди у овозини чиқариб. – Наҳотки ҳақиқатан ҳам, – у юриб туриб тўхтаб қолди, – наҳотки ўша ярамас мен бўлсам? Сен бўлмай, ким? – деб жавоб берди ўзига ўзи. – Кошки, шунинг ўзигина бўлса? – деб ўзини ўзи фош қиларди у. – Марья Васильевна билан унинг эрига бўлган муносабатинг қабиҳ эмасми? Мулкка бўлган муносабатинг-чи? Пуллар онамдан қолган деган баҳона билан ғайриқонуний деб билганинг бойликлардан фойдаланасан. Бекорчилик билан ўтадиган ифлос ҳаётинг-чи? Катюшага нисбатан бўлган муносабатинг ҳаммасидан ошиб тушади. Ярамас, разил! Улар (одамлар) мен тўғримда нима деб ўйласа ўйлайверсин, уларни алдай оламан, лекин ўзимни алдай олмайман-ку».

      Тўсатдан у, кейинги вақтларда одамларга нисбатан, айниқса бугун князга, Софья Васильевнага, Миссига, Корнейга нисбатан ҳис этган нафрати – ўзидан нафратланиш эканлигини тушунди. Шуниси қизиқки, ўзининг қабиҳлигига иқрор бўлар экан, бир томондан алам қилган бўлса, иккинчи томондан негадир шодлик ҳис этар, хотиржам бўларди.

      Нехлюдов, ўз умрида, унинг таъбирича, бир неча бор «қалбини покизалаб олган» эди. Баъзан, орадан анчагина вақт ўтгач, у маънавий ҳаёти сусайиб ёки турғунликка учраб қолганини ҳис этар ва кўнглида йиғилиб қолган бу турғунликка сабаб бўлган барча ифлосликни тозалай бошларди. Ана шундай руҳий аҳволни «қалбни покизалаш» деб атарди.

      Ана шундай уйғонишлардан кейин Нехлюдов ўзига қоида тузар ва бутун умр шу қоидага риоя этишга қасд қиларди: кундалик дафтар тутар ва умрининг охиригача шундай яшашга аҳд қилиб, янгича ҳаёт бошларди, turning a new feaf31 дерди у ўзига ўзи. Лекин ҳар сафар дунёдаги турли-туман ҳаваслар уни қамраб олар, у ўзи сезмаган ҳолда яна тубанлашар, кўпинча аввалгидан ҳам пастлашиб кетарди.

      Шу зайл у бир неча бор ўзини поклаб олди ва тубанликдан кўтарилди; ёзда аммалариникига биринчи

31

Янги саҳифа очиш (ингл.)