Кочасы иде дөньяны…. Магсум Хузин

ягъни фән кешеләре. Һәм мин фикеремне ике авторга да әйттем.

      Мөхәммәт белән Язучылар берлеге бинасы янында очраштык. Яшьтәшем мактавыма елмаеп ук (һәм бераз масаебрак та) шатланды һәм:

      – Мин аны бик тиз яздым, – диде. Әмма сүзе моның белән бетмәве аермачык сизелә иде. – Бер атнада, – дип өстәде ул бераздан. Тагын уйланып торды – әйтәсе килгәне мәкаләсенең кәгазьгә төшү вакытын үлчәүдә генә түгел иде кебек, шуңа күрә мин фикерен тәмамлавын сүз катмыйча көттем. – Әлбәттә, әдәбият тарихын өйрәнә башлаганнан бирле.

      Ә Мөхәммәт яшьтәшнең әдәбият тарихын, аеруча егерменче йөз татар әдәбияты тарихын җентекләп өйрәнә башлавына бу чакта дистә еллар узган иде инде. Күрәсез, машинкада алты бит чамасы мәкалә язу өчен чирек гасыр чамасы вакыт кирәк булган!

      Ринат Мөхәммәдиев ул чакта «Казан утлары» журналының баш мөхәррире урынбасары иде, сәясәт юлына кереп китмәгән иде әле. Аңа да мәкаләсен ни өчен ошатуымны дәлилләргә тырышып әйттем. Сөйләшү аның эш бүлмәсендә булды.

      – Синнән мактау сүзе дә ишетер көн бар икән, – дип, урыныннан торып, ярым шаяртып кулны кысты ул.

      Сөенүе ихлас иде.

      Һәм без әдәбият тарихына кагылышлы мәсьәләләр буенча озак кына әңгәмә кылдык. Мин аңа, Габдулла Тукай белән Галимҗан Ибраһимов арасындагы киеренке мөнәсәбәтнең сәбәпләрен ачып мәкалә язсаң иде, дигән теләгемне әйттем, минем бу хакта үз гөманым-версиям булуын искәрттем. Моның нәрсәдән гыйбарәт икәнлеген Ринат сорамады, хәер, кызыксынса да, мин әйтмәс идем.

      Язган икән Ринат мондый мәкаләне. Әмма мин аны укымадым. Чөнки минем Габдулла Тукай һәм Галимҗан Ибраһимов мөнәсәбәте белән кызыксынуымны белүче таныш галим укымыйча торырга киңәш итте, бу хакта башта үзеңчә яз, диде.

      Тик минем хәзергәчә әлеге мәсьәлә турында мәкалә яза алганым юк. Күрәсең, көчемнән килмәстер. Сүз бит ике шәхеснең бер-берсен үз итмәүләре турында гына түгел, аларның иҗат алымнарының, тулаем иҗатларының бер-берсеннән ерак торулары турында барырга тиештер. Аларның иҗатлары якынлыгы турында җентекле фәнни хезмәтләр юк та кебек.

      Сорау исә кала бирә: Тукай һәм Ибраһимов арасында нигә киртә корылган?

      Мөгаен, яза да алмам мин бу хакта. Әлеге мөнәсәбәт турында уйланам-уйланам да тәгаен фикергә килә барам:

      – Син инде, Хуҗин абзый, фән кешеләре өлешенә үрелмә. Бу мәсьәләне чишеп салырга әзерлекле әдәбият галимнәре бар. Бу мәсьәләгә чумсаң калкып чыга алырсыңмы? Аннары бит, Хуҗин иптәшкәй, ике әдипнең иҗатларын һәм тормыш сәхифәләрен гап-гади укучы буларак кына кабул итмисеңме, гөманыңны-версияңне исбатларлык дәлилләрең буа буарлыкмы, әдәбият тарихын ни дәрәҗәдә беләсең (белсәң әгәр!) – шушылар турында мең дә бер кат уйлан әле. Син, Хуҗин агайне, утыр әнә, кыска хикәяләреңне киртләп-сырлап. Шул бик тә җитеп ашкан сиңа…

      Шулай хак лабаса – һәркемнең үз эше. Үзе булдыра алган эше.

2000

      Идел – аның иле

      Нури абый Арсланов «Чаян» журналы редакциясенә атнага кимендә бер тапкыр килмичә калмый иде. Баштарак ул гел Фаил Шәфигуллин