Юрак - аланга: бадиалар. Иброҳим Ғафуров

ишланган образларидан бири – Роҳатой ўғлини Самарқандга ўқишга кузатаркан, шундай дейди: «Юрт кезсанг, одам танийсан. Одам танимай туриб, одам бўлмайсан деган гап бор, болаларим! Лайлакнинг кетишини эмас, келишини кутишади. Нима учун? Чунки лайлак ўзи билан баҳор олиб келармиш…» Она ўзининг фарзанди эл-юртга маърифат баҳорини олиб келишини истайди ва асар шу олижаноб тилакнинг рўёбга чиқаётган тантанаси билан тугайди.

      Назир Сафаровнинг «Наврўз» асарининг қиммати шундаки, у чуқур ибрат билан суғорилган. У бугуннинг кишиларини қаттиқ ўйлантириши керак. Давлатига эси оғиб олди-кетига қарамай даранглама тўй қилаётганлар, меҳнат билан топилган об-ош қандай бўлишини билмайдиган такасалтанглар, бир буханка нон қанча туришини ҳали бир марта ҳам эшитмаган, ўзларини турли оҳангга солиб, ҳамма нарсадан норози бўлиб, лекин бирон фойдали ишни қойил қилолмаётганлар, кунларнинг қадри ва қимматини ўлчолмаётганлар бу қиссадан ўзларига жуда катта ҳаёт дарси олган бўлардилар, деб ишонаман.

      Тўғрисўзнинг кучи доимо зўр бўлади. Мен бу асар том тўғрисўзлик билан, адабий ва ҳаётий ҳаққоният билан битилганлигини қувониб қайд қилар эканман, ёзувчининг яна бир ютуғини таъкидлаб ўтишни истардим. У асарнинг тилига оиддир. Бу Назир Сафаровга хос тил. Унда ҳашаматли иборалар, нозик замзамалар йўқ. Адиб асарнинг тилида ўта соддаликка интилади. Лекин унинг содда деб аталган тили айни чоқда жуда рангдордир. Назир Сафаровнинг қаҳрамонлари маънилик, ўткир мақол ва маталларга бой халқчил теран тил билан сўзлашадилар. Бунда Гулханий ҳавас қиладиган ўнларча мақолларни учратиш мумкин. Уларнинг кўпи бировларнинг китобларидан эмас, оғзидан олинган жонли оригиналдир.

      Назир Сафаров тасвирда ғоят тежамкор. У жуда оддий сўзлар билан катта ифодавийликка эришади. Мана тасвир: «Куз эртаси. Ҳаво салқин. Саратон кунларида оёқни куйдирадиган кўча тупроғи энди илон танасидек совуқ…» Болаликда ҳаммамиз яланг оёқ юрардик. Кўчаларда тупроқлар ўйнаб ётарди. Лекин куз чоғлари уларни боссангиз бутун баданингизга аллақандай ёқимсиз сесканиш югурарди. Худди тупрок товонингизни чақиб олгандай. «Кўча тупроғи илон танасидек совуқ…» менга жуда ёрқин, ўта ифодавий бўлиб кўринди.

      «Наврўз»га тугал адабий асар деб қараганда, унинг айрим камчиликлари ҳам кўзга ташланади. Бу айниқса воқеалар баъзи ўринларда бир-бирига ғоятда мингашиб кетганлигида, натижада композицион жиҳатдан маълум бир андозасизлик рўй берганлигида кўринади. Масалан, тўй воқеаси ичида яна бир тўй воқеасини эслаб кетади Назирқул. Ўз тўйида ўзга тўйни эслайди ва бу анча саҳифаларга чўзилади. Таассурот бўлиниб кетади. Адиб икки козонга сиғадиган зўр масаллиқни ўринсиз равишда бир қозонга ташлайди: Воқеа тиқилиб қолади. Асарнинг бошқа ўринларида ҳам баъзан яна шу ҳолни кузатиш мумкин. Сўнгра, назаримда, адиб Мастонга етарли эътибор бермай, асарнинг образлари системасида мутаносибликни йўқотгандай бўлиб туюляпти. Бу образларда анча чуқур имкониятлар борга