Изхор. Xurshid Do`stmuhammad

ҳеч қачон яхши асар ёзолмаслиги аён бўлади-қўяди ёки аксинча, бир ҳикоянинг ўзиёқ қаламкашнинг ўзига хос қобилияти борлигидан далолат беради.

      Хуршид журналхонларга бир нечта ҳикоясини тақдим этибди. Ҳикоялар мавзуси ҳам, шакли ҳам хилма-хил. Гўё ёш адиб ижод камалагининг сержилолигини, ҳар қандай мавзуда ўзига хос тарзда қалам тебрата олишга қодирлигини кўрсатмоқчи бўлади. Ваҳоланки, унинг биринчи ҳикоясини ўқиб чиқишим биланоқ жиддий ёзувчига дуч келганимни сездим.

      Хуршиднинг ҳикоялари бошловчи қаламкашнинг машқларидан фарқ қилади. Унинг ҳикояларида фикр ва фалсафа бор. Тасвирда бўёқлар танлаш, сўз ахтариш, жумлаларга сайқал бериш, персонажлар тили устида ишлаш, хуллас, пухта бадииятга интилиш сезилади. Муаллиф зийраклик ва зукколик билан ҳаётни кузатади, инсон қалбига қулоқ тутади. Шу боисдан унинг ҳикояларида ҳис-ҳаяжон, эҳтирос бор. Бу – бадииятнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади.

      Бироқ, Хуршиднинг заиф томонлари ҳам кўзга яққол ташланиб турибди. Ўзига хосликка интиламан, деб у баъзан ғализ жумлалар тузади, тилни «бойитиш» мақсадида айрим архаик сўзларни ишлатади, уларнинг келиб чиқишини, этимологиясини яхши билмасдан қўллайди.

      «Қодир бобо» ҳикояси мақоланамо усулда ёзилган. Чунки унда жараён йўқ, натижа бор, холос. Адабиётнинг вазифаси – у ёки бу қаллобнинг қўлга тушиб қамалганини қайд қилиш эмас, қаҳрамоннинг шу кўйга тушганини тафтиш этишдир.

      Хуршиднинг менга маъқул бўлган ҳикояси – «Саф». Муаллиф унда ўқувчини ўз ҳолига қўяди, ҳадеб фалончи – яхши, писмадончи – ёмон, дея такрорлайвермайди. Битта воқеани гапириб беради, хулосани, ким қандайлигинию «қиссадан ҳисса»ни ўқувчининг ўзи чиқаради.

      Ҳикоялар билан танишаркансиз, битта нарса кишини ташвишга солади. Ҳозирча унинг ҳикоялари бўёқларга унча бой эмас, фақат оқ ва қора ранг ишлатилган, холос. Назаримда, бу – яхши, у – ёмон, дейиш билан чегараланиб қолмаслик керак. Ёзувчининг вазифаси чуқурроқ тадқиқ қилиш, яъни ўша «яхши» ўзидаги қандай камчиликларни енгиб «яхши» бўлди ёки онасидан аблаҳ бўлиб туғилмаган «ёмон» нега ва қай йўсинда ўзининг одамийлик хусусиятларини йўқотиб, ёмонотлиққа чиқди? Ёзувчи шуларни ўрганиши, таҳлил этиши, кўрсатиши лозим.

      Лоқайд одамдан ҳеч қачон ёзувчи чиқмайди. У ўзи яшаган давр руҳини, ҳаётнинг барча мураккабликларини асарида тўла акс эттириши керак. Шунингдек, ялқов одам ҳам ҳеч қачон ёзувчи бўлолмайди. Ижодкор муттасил ишлаши, ўтириб ёзишга ўзини мажбурлай олиши лозим. Менимча, Хуршид Дўстмуҳамедов «ёзувчи бўлиш»нинг бу шартларини билади. У ёзувчилик касбини тасодифан ёки ҳавасга танлаган деб ўйламайман ва бу сермашаққат ишда омад тилайман.

      Бахтиёр НАЗАРОВ:

      Хуршиднинг ҳикоялари ранг-баранг. Унга тенгдош аксар ҳикоянавислар ижодида мана шу хусусият етишмайди. Тор мавзучилик оқибатида қаламкаш мураккаб ҳаётий муаммоларни «четлаб» ўтади, тўрт қулочлик «макон» атрофида, эҳтимол, бир умр ўралашади.

      Хуршиднинг ҳикояларидаги бизни хушнуд қилган жиҳат – улар турлича