Qaçaq Kərəm. Fərman Eyvazlı

Sandara yaxınlaşırdı. Bu vaxt arxa tərəfdən yenə at ayaqlarının tappıltısı eşidildi. Kərəm geri baxanda gördü ki, bu dəfə onun arxasınca, yolu tozlaya-tozlaya bir dəstə atlı kazak gəlir.

      At himə bənd imiş, yorğa yerişini dəyişib yelləndi. Çöllərə meydan suladı. Kərəm Bolus-Kəpənəkçiyə getmək (fikrindən daşınıb, Şüləverə – qəza mərkəzinə üz tutdu. Emin ağanın evinə getmək olmazdı. Hamı ələ gecə bilərdi.

      Kazaklar altı nəfər idilər. Kərəmlə onların arasında olan məsafə gah gödəlir, gah uzanırdı. «Görəsən mənim Tiflisdə olduğumu haradan bilib izimə düşüblər?..» Sonra o, fikirləşdi ki, onu təqib edən qanun keşikçiləri ilə gizlənqaç oynamaq olmaz. Onlara etibar yoxdur. Arxadan onu vura bilərlər. Ya da, atını yaralayıb özünü ələ keçirərlər. Doğrudan da bu, nə əcəb onların ağlına gəlmir? Kim bilir bəlkə də göstəriş belədir ki, diri tutulsun?! O, bacardıqca onlardan uzaqlaşmağa çalışdı.

      Qəza mərkəzinə daxil olan Kərəm burada izi itirmək istəyirdi. Artıq hamı yuxudan oyanmışdı. Yolda, doqqazlarda adamlar gözə dəyirdi. Kərəm gah dolanbac küçələrdə at çapır, gah da köhlənini çəpərlərin üstündən hoppandırırdı. Buna baxmayaraq kazaklar onu dabanbasaraq təqib edir, gözdən qoymurdular. Onun hansı küçədən, hansı məhəllədən keçdiyini itlərin hürüşməsindən də bəlli etmək olardı.

      Vəziyyət get-gedə gərginləşirdi. Bir çıxış yolu tapmaq lazım idi. Lakin Kərəm hələlik bir qərara gələ bilmirdi. Onun bu mahalda da dostları çox idi. Hansının qapısını açsa ona sığınacaq verərdilər. Amma o, heç kəsi divan yanında gözü kölgəli eləmək istəmirdi… Tini dönəndə ağlına bir fikir gəldi. Bayaq keçdiyi məhəlləyə qayıtsın. Oradakı bulağın yanında tanış ev görmüşdü. Atını ora sürdü. Xatalı qərar idi…

      Qırmızı kərpicdən tikilmiş bu eyvanlı ev şəhər pristavı Abbas bəyin mülkü idi. Bu həmin Abbas bəy idi ki, neçə illərdir hökumətə can-başla qulluq eləyirdi. Bu həmin pristav idi ki, dəfələrlə Kərəmin üstünə dəstə-dəstə divan adamları aparmış, amma onu tuta bilməmişdi.

      Bu yaxınlarda isə o öz süvari dəstəsi ilə Qazax – Borçalı qəzalarının sərhəd kəndlərini yoxlamaq tapşırığından qayıdarkən, yolda kimdənsə Kərəmin Körpülü kəndində olduğunu eşidib atını birbaş ora səyirtmişdi.

      …Kərəm öz yoldaşları ilə doğrudan da həmin kənddə dostu Süleymanın toyunda idi. «Qarabağdan gəlmiş qonaqlar» adı ilə ayrıca bir otaqda əyləşib yemək-içməklə məşğul idilər. Lakin Abbas bəyin dəstəsi kəndə çatanda Kərəmgil artıq məclisi tərk eləmişdilər. Tərəflər çay qırağında qarşılaşdılar. Möhkəm atışma oldu. Yarım saat davam edən bu qızğın atışmada divan adamlarından iki nəfər ağır yara aldı: qaçaqlar isə sağ-salamat Ləlvər dağına çəkildilər…

      İndi belə bir adamın evinə getmək, əlbəttə, ağlasığmaz hərəkət idi. Birdən-ikidən qapısını açmadığı, bir tikə çörəyini kəsmədiyi, evinin girdi-çıxdısına bələd olmadığı düşmənə bel bağlamaq olardımı?

      Kərəm bulağa çatanda, atın cilovunu dartıb geri boylandı. Kazaklar hələ tini dönməmişdilər. Sıçrayıb atdan yerə endi. Böyük darvaza bağlı idi. Atı adamboyu hündürlüyündə olan kiçik qapıdan içəri saldı. Həyətə göz gəzdirib yuxarı baxdı. Eyvanda heç kəs yox idi. O, ətrafı meynəli pillələrlə tələsik eyvana qalxdı. Onu bu evə çəkib aparan hansı hiss, hansı işıq ucu, hansı duyğu idi?! Canavardan qaçıb, əjdahaya pənah aparmağın nə mənası vardı? Arxada kazaklar, qarşıda Abbas bəy! Onu izləyən də ölüm idi, gözləyən də. O, tüfəngini eyvanda qapı ağzına söykəyib cəsarətlə içəri girdi.

      Külfəti yaylaqda olan Abbas bəy evdə tək idi. O, səhər yeməyinə yenicə başlamışdı. Kərəmi görən kimi diksindi, Onu dərhal tanımışdı. Ağzındakı loxma boğazında qaldı. Udqunub ayağa qalxdı. Əlindəki çörək tikəsi yerə düşdü. Baxışlar qarşılaşdı… Pristav qabağındakı qaçağı heyrətlə süzdü: «Cəsarətə bax! Bunu hansı niyyət, hansı yol gətirib bura çıxarmışdı? Yoxsa məni öldürməyə gəlib? Bəs silahı hanı?..» Kişinin matı-qutu qurumuşdu. Əsəbləri get-gedə tarımlanır, burma bığlı tunc sifətinin rəngi dəyişirdi. Kərəm düşünürdü ki, görəsən, indi neçə illərdi vəzifəsinin qulu olan bu qanun keşikçisi əsiri olduğu qalaq-qalaq yazılmış ədalətsiz qanunlarımı üstün tutacaq, yoxsa qanun kimi hökmü olan yazılmamış el-oba adətinimi?!

      Bu vaxt evin yanından kazakların çaparaq keçdiyi eşidildi. Bu səsə diqqət kəsilən Abbas bəy düşündü: «hə… deyəsən, hərif ley əlindən qaçmış quş kim özünü düşmən yuvasına salmışdır»… Kişi bir balaca ürəkləndi. Gözucu stolun üstünə baxdı. Tapança əlyetərdə idi. «Hm… nə olsun ki, o, mənə pənah gətirib? Bəs mənim vəzifə borcum, xidməti vicdanım?… O öz ayağı ilə gəlib tora düşüb, indi açıb buraxım, bəs hökumətə nə cavab verərəm?..»

      Qapı ağzında vüqarla dayanan Kərəm sükutun uzandığını görüb kişinin əlindən yerə düşən çörək tikəsini götürdü, əvvəl dodaqlarına, sonra da gözünün üstünə toxundurub stolun üstünə qoydu.

      – Bilirəm, fikirləşirsən ki, çağırılmamış qonağa yer yoxdur… Əmbə mən sənə qonaq gəlməmişəm.

      Fikri dumanlı Abbas bəyin gözlərindən sual yağdı: «Bəs niyə gəlmisən? Qaçaq hara, pristav evi hara?».

      – Mən bu qapıya pənah gətirmişəm. – Kərəm sözünə davam etdi.

      – Məni izləyirlər!

      – Bu qapı kimin olduğunu bilirdinmi, yoxsa təvəkküləmi gəlmisən?

      – Bilirdim, pristavın evidir, – dedi Kərəm, – amma bilmirdim ki, Abbas bəy məni belə qarşılayacaq?

      Kərəmin nəzərləri onun üzündən çiyinlərinə qondu. Atmacanı və bu mənalı baxışı başa düşən Abbas bəy sanki paqonlarından xəcalət çəkdi. Onlar indi ağır bir yük kimi kişinin çiyinlərini əzirdi. Paqonlar edə bil pristavın hərəkətlərini güdür və indi onun nə kimi qərara gələcəyini izləyirdi… Abbas bəyi tər basmışdı. Kərəmin zəhmli baxışları onun paqonlu pencəyini əynindən soyundurub çarpayının üstünə atdırdı. Bununla da kişi sanki özündə bir yüngüllük hiss elədi.

      – Hava bu gün də isti olacaq, – deyə astadan pıçıldadı.

      Kərəm qımışdı. Hiss elədi ki, onun vicdanı qılıncına qalxan oldu. Abbas bəyin düşmənçilik hissi get-gedə gün görən qar kimi əriyirdi:

      «Doğrudan da bəs mənim kişiliyim? Kərəm qaçaq olsa da, mərd, igid adamdı. Bu mahalda hamı onun xətrini istəyir. Mən niyə ona düşmən kəsilmişəm? Mənə neyləyib ki?.. Yox, özümü dana bilmərəm».....

      O, yenə küçədən at ayaqlarının tappıltısını eşidib pəncərəyə yaxınlaşdı. «Qohum-əqraba, dost-tanış eşitsələr ki, Kərəmi ələ vermişəm, məni qınamazlarmı?..»

      Küçəni başa vurub yenidən geri qayıdan kazaklar qonşu evlərin doqqazlarında vurnuxurdular. Görünür, onlar başa düşmüşdülər ki, axtardıqları adam hardasa buralarda, bu üç-dörd evdən birində gizlənmişdir. Ancaq hansında, kimin evində? Kərəmi görən də, görməyən də başını bulayır: