Mumi atanın xatirələri. Туве Янссон

həşəratlarımı evə gətirmək və yatağın altında saxlamağa icazə verilmirdi. Yemək yeməyi və yuyunmağı yalnız müəyyən edilmiş vaxtda etmək lazım idi! Və salamlaşarkən quyruğumuzu qırx beş dərəcə kənarda tutmaq lazım idi! Bu barədə danışarkən göz yaşlarımı saxlaya bilmirəm!

      Mən tez-tez dəhlizdəki kiçik güzgünün qarşısında dayanıb, şüşənin digər tərəfindəki kədərli mavi gözlərə baxıb, varlığımın gizli mənasını anlamağa çalışırdım. Ah çəkib, üzümü pəncələrimin arasında gizlədib, təkrar etdim: “Tamamilə, təkəm!”, “Ey zalım dünya!”, “Qədərdən qaçmaq olmur!” və özümü daha yaxşı hiss edənə qədər digər kədərli sözlər işlətdim. Mən çox tənha idim. Kimsə məni anlamırdı, xüsusilə də, mən özüm. Əlbəttə ki, mən özüm və digər mumi-uşaqları arasında fərqi görürdüm. Bunun çox hissəsi, onlarda ağıl və təəccübləndirmə qabilliyyətinin olmamasında idi.

      Məsələn, mən Hemulihadan soruşa bilərdim:

      – Niyə hər şey məhz belə qurulub, əksinə deyil?

      – Əksinə! – Hemuliha gülümsədi. – Daha nələr! Elə dedin, sanki heç də yaxşı yaşamırıq!

      Əslində, o mənə heç vaxt heç nə izah etmirdi və getdikcə daha çox inanırdım ki, o, sadəcə, belə şeylər haqqında düşünməməyi üstün tutur. “Nə, və nə vaxt?” və “Kim və Necə?” – Hemuliha üçün boş sözlər idi. Mən, məsələn, niyə mən olduğumu və başqa biri olmadığımı soruşdum.

      – Bu, ikimiz üçün də böyük bir bədbəxtlikdir! Yuyunmusan? – Mənim bu vacib sualıma Hemuliha belə cavab verdi.

      Amma mən əl çəkmirdim:

      – Xala, bəs niyə sən mumi-trol deyil, hemulisən?

      – Şükürlər olsun ki, mənim atam və anam hemuli idilər. – o cavab verdi.

      – Bəs onların ata və anaları? – mən sakitləşmirdim.

      – Onlar da! – Hemuliha qışqırdı. – Onların da ataları və anaları, həm də bütün ataları və anaları, və sayır, vəssalam, indi isə get yuyun, çünki əsəbləşməyə başlayıram!

      – Sadəcə, dəhşət! Yəni onlar heçmi bitmədilər? – mən soruşdum. – Axı haradasa ilk ana və ata olmalı idi?

      – Bu, o qədər çoxdan olub ki, artıq heç bir mənası yoxdur! – Hemuliha dedi, – Və bir də, başa düşmədim, niyə bitməliyik ki?

      (Qəribədir, mənim hissiyatım, ata və ana zəncirimin adi bir zəncir olmadığını deyirdi. Naxışlı bir kral tacı olan yastığın içində tapıldığımı öyrənsəm, heç də təəccüblənmərəm. Lakin, təəssüf ki, bu, sadəcə, köhnə bir qəzet idi.) Bir dəfə yuxuda gördüm ki, Hemuliha ilə salamlaşarkən quyruğumu səhv bir açıda, yəni yetmiş dərəcədə tutmuşam. Mən ona bu xoş yuxumu danışdım və buna qəzəbləndimi deyə soruşdum.

      – Yuxular – cəfəngiyatdır, – Hemuliha dedi.

      – Bəs necə bilək, – mən etiraz etdim, – birdən, yuxuda gördüyüm mumi-trol gerçəkdirsə və burada dayanan, sadəcə, bir xəyaldırsa?

      – Təəssüf ki, bu belə deyil! Sən varsan və buradasan, – Hemuliha ah çəkərək dedi, – Bəsdir, mənim vaxtım yoxdur! Sənin suallarından da başım ağrıdı! Sən böyüyəndə necə olacaqsan, təsəvvürüm belə yoxdur.

      – Mən məşhur olacağam, – deyə ciddi bir şəkildə izah etdim, – və kiçik hemulilər üçün bir sığınacaq da quracam. Yataqlarında sandviç yemələrinə və yataqlarının altında istədikləri həşaratları saxlamalarına icazə verəcəyəm!

      – Hemulilər buna heç vaxt razı olmazlar! – Hemuliha dedi.

      Təəssüf ki, onun haqlı olduğunu düşünürəm.

      Mənim uşaqlığım, beləcə, daim sakit və heyrət içində axıb gedirdi. Etdiyim tək şey “Haradadır?” və “Kim necə?” suallarını təkrarlamaq idi, buna görə də Hemuliha və onun itaətkar tapıntıları məndən qaçmağa çalışırdılar. Mən isə sığınacağın yaxınlığındakı sahildə gəzir, hörümçək toru və ulduzlar, gölməçələrdə olan kiçik heyvanlar və həmişə fərqli istiqamətdə əsən külək haqqında düşünürdüm. Bu, melanxoliya dövrü idi.

      Lakin, tezliklə, bəzi dəyişikliklər baş verdi. Mən öz burnumun forması haqqında düşünməyə başladım. Getdikcə, özüm haqqında daha çox düşünməyə başladım və bu əyləncə mənə cəlbedici görünürdü. Artıq sual vermirdim, lakin bunun əvəzinə düşündüklərim və hiss etdiklərim haqqında danışmaq istəyirdim. Ancaq təəssüf ki, özümdən başqa heç kimə maraqlı deyildim. Və sonra, mənim inkişafımda çox böyük rol oynayan, bahar gəldi. Əvvəlcə onun şəxsən mənim üçün gəldiyini anlamadım. Pəncələrim sürətlə böyüdüyü üçün ağrımağa başlamışdı, lakin bütün bunların yalnız mənim üçün baş verdiyini anlamırdım. Və nəhayət, günlərin birində, küləkli bir səhər, bunu hiss etdim… Bəli, bəli, sadəcə, hiss etdim. Və dərhal, dənizə, Hemulihanın bəyənmədiyi və buna görə də hər kəsin ora getməsini qadağan etdiyi yerə, tələsdim.

      Dəniz kənarında məni vacib bir kəşf gözlədi. Həyatımda ilk dəfə özümü tam boydan gördüm. Düz və parlaq buz parçası Hemulihanın dəhlizdəki aynasından daha böyük idi. Nəhayət, bütün ağzım və pəncələrimə qədər möhkəm, yaxşı qurulmuş simama baxa bildim. Məni bir az məyus edən şey pəncələr idi. Onlarda çarəsiz və uşaq kimi bir şey var idi. Ancaq düşündüm ki, bəlkə zamanla bu da keçər. Axı mənim üstünlüyüm, şübhəsiz ki, başım idi. Nə etsəm də başqaları üçün mən cansıxıcı olmayacam və heç kim mənim pəncələrimə fikir verməyəcək.

      Ovsunlanmış halda öz əksimə baxırdım. Daha yaxşı baxmaq üçün qarnımın üstündə buz üzərinə uzandım. Amma həmin an da yox oldum. Orada, getdikcə, daha da dərinləşən yaşıl bir duman görünürdü. Buz altında olan qəribə, gizli bir dünyada, qeyri-səlis kölgələr hərəkət edirdi. Onlar təhlükəli və çox cazibədar idi. Başım fırlanmağa başladı və düşündüm: buz parçalansa və mən oraya yıxılsam, nə olar? Bu qəribə kölgələrin arasına… Bu fikir o qədər dəhşətli idi ki, bir daha öz-özümə təkrar etdim: daha dərin, daha dərin…

      Bu məni çox həyəcanlandırdı. Ayağa qalxıb, buzun dayanıqlı olub olmamasını yoxlamaq üçün üzərində bir az tullandım. Buz bərk idi. Sonra nə olacağını görmək üçün daha da irəli getmək qərarına gəldim. Lakin buz mənim ağırlığıma dözmədi. Birdən, yuvarlanıb soyuq yaşıl suya düşdüm. Çarəsiz pəncələrimi dibsiz və təhlükəli qaranlığa saldım, buludlar isə heç nə olmamış kimi səmada uçurdular.

      Dəhşətli buz kölgələrindən biri məni yesə necə bəs? Qulağımın birini kəsib, uşaqları üçün evinə aparacaq və deyəcək: “Soyumadan tez yeyin! Bu, əsl mumi-troldur, nadir bir ovdur!” ya da birdən dalğa məni sahilə çırpsa, Hemuliha da ağlayaraq bütün tanışlarını inandıraraq deyəcək: “Ah, bu, qeyri-adi mumi-trol idi! Təəssüf ki, mən bunu çox gec anladım…”

      Artıq