Любовь и ненависть / Мәхәббәт һәм нәфрәт. Разиль Валеев

ничек үткәнен дә язармын». «Исәнмесез, әнкәй, әткәй, Азат, Әнфисә!» – дип башлармын хатны. Юк, алай гел бертөсле була. Бу хатын ул болай башлар: «Исәнме, әнкәй! Исәнме, әткәй! Исәнме, Азат! Исәнме, Әнфисә!

      Мин үзем исән-сау яшим…»

      Менә кызык, исән булуын белә торып, кешегә «Исәнме?» диләр! Харис бабасыннан бер сораган иде инде ул. Бабасы мыек астыннан көлемсерәп кенә куйды. Аннары, чалгысына таянып, моңсу күзләрен еракка, бик еракка, Вятка болыннары аръягына төбәде.

      – Һәр сүзнең хикмәте була, улым, – диде ул. – Сүз ул күктән төшмәгән, кеше күңеленнән өзелеп төшкән.

      – Исән кешегә «Исәнме?» дип әйтүнең ни хикмәте бар соң? – дип кабатлап сорады Рифкать.

      – Әй улым, улым, күп нәрсәне белмисең шул әле син. Кайчакта шундый хәлләргә каласың: исәнме-юкмы икәнеңә шикләнә башлыйсың. Ә инде исән икәнеңне белгәч, сөенеп бетә алмыйсың. Сугышта күп очраттым мин андый хикмәтле хәлләрне. Менә бу күзне фашист пулясы шаярткач, якты дөнья йөзен бер күрергә тилмереп яткан чаклар күп булды. Сау-сәламәт кеше генә яшәү кадерен белми ул. Бармагыңа шырпы керсә дә үрле-кырлы сикерә башлыйсың. Үләсе килми, якты дөньяларны калдырып, кара гүргә керәсе килми адәм баласының! Яшьләргә ни?! Дөнья кадерен беләмени яшьләр? Сезгә әле ике дөнья – бер морҗа…

      Шулай диде дә Харис бабай, бер сәбәпсезгә чыккан ачуын басарга тырышкандай, киерелеп-киерелеп, чалгысын селтәргә тотынды.

      Рифкать, үчләшкәндәй, һаман үзенекен итте:

      – Шулай да тере кешегә «Исәнме?» дип әйтү дөрес түгел инде. – Хәерле көн! Здравствуйте! – дияргә кирәк.

      Харис бабай, капыл туктап, чалгысын печән пакусы өстенә ыргытты да куак күләгәсенә барып утырды. Шешә бөкесен ачып, чәй уртлап куйды, кара кәләпүше астыннан чыгып торган яулык чите белән маңгай тирен сөртте.

      – Исәнме дә исәнме?! Нәрсә аңлыйсыз соң сез? Здравствуй, имеш. Кемгә нәрсә, кәҗәгә – кәбестә, ди. Аларныкы үзләренчә дөрес, безнеке – үзебезчә. Урыс әйтә: «Яшә, дөнья рәхәтен күр!» – дип, ә без: «Исәнме, саумы, хәлләрең ничек?» – дибез. – Исән булсаң, тазалыгың булса, Ходай җүн бирер. Әнә сугышта күпме әзмәвердәй ирләр ятып калды. Алардан «Исәнме?» дип сораган кеше юк бит. Ә аңа кадәр күпме кырылган? Безнең халыкның башы сугыштан чыкканга күпме генә әле?! Гомер буе – сугыш, гомер буе – кырылыш. Шул мәхшәрләрне күрсәң, үзеңнең исән икәнеңә сөенеп бетә алмас идең.

      Харис бабай үпкәләгән кыяфәт белән Рифкатькә карап торды да, син аңлый торган нәрсәмени бу дигәндәй, чаж-чож чалгысын янарга тотынды. Аннары, баш бармагын чалгы йөзенә тидереп карагач, аякларын аерып басты һәм, ачу белән селти-селти, киң пакус алып кереп китте. Рифкать аның артыннан иярде. Бабасы бүтән дәшмәде, авыз эченнән берничә тапкыр: «Исәнме? Исәнме, имеш», – дип кабатлады да йөзтүбән капланучы үләннәргә карап онытылды.

2

      – Десантниклар!

      Рифкать бермәл уйларыннан арына алмый торды. Чалгы тавышы әкренләп тоныкланды, печән пакусы күзгә күренеп ерагайды-ерагайды да бөтенләй күздән югалды. Колакка машина гөрелтесе кереп тулды, өлкән лейтенант Киреевның өзек-өзек сүзләре ишетелде:

      – Десантниклар! –