Мое время, или Осенний дневник (на армянском языке). Григор Енокович Маркосян

էր դա, թե՞ այդպես ընտրել էին նրան հատուկ այդ ժպիտի համար:

      Մարդը միշտ հեքիաթի կարիք ունի, ուստի հնարեցին կոմունիզմի գեղեցիկ հեքիաթը: Հասարակագիտության նոր դասագիրքը, որ հայտնվեց դպրոցներում, կոմունիզմի դասագիրք էր, ես նրա հոտն եմ հիշում…

      Ոչ ոք չէր կասկածում, որ շուտով կոմունիզմ պիտի լինի: Դա Աստծո արքայության նման մի բան էր, բայց ավելի իրական ու մոտիկ, ընդամենը քսան-քսանհինգ տարի հետո: Ամեն ինչ կամավոր պիտի դառնար, փողը պիտի վերանար, գնա առ ինչ ուզում ես, ինչքան ուզում ես: Մարդը պիտի փոխվեր, պիտի դառնար միանգամայն ազնիվ ու բարի, հավասարություն և արդարություն պիտի լիներ…

      Մենք կիսաքաղց էինք, բայց հույսով ու հավատով անգիր էինք անում Կոմունիզմ կառուցողի բարոյական կոդեքսը և անվերջ քննում, թե այդ ամենն ինչպես պիտի լինի:

      Մեծերը գյուղամիջում նույնպես այդ մասին էին խոսում՝ մեզանից ոչ պակաս զավեշտական ենթադրություններ անելով: Սակայն կային նաև զգուշավոր ու հեռատես մարդիկ, ինչպես Թիքոյենց Գալուստը, որն ասում էր.

      – Սոցիալիզմից ի՞նչ օգուտ տեսանք, որ կոմունիզմից ինչ տեսնենք: Վայթե մենք վերջը Շեյմանի օրին մնանք:

      Շեյմանը կոլխոզի էշն էր, այնքան էին չարչարել, որ ոտքերը հազիվ էր քաշում: Նրան այդ անունը Դավազենց Հակոբն էր տվել, պատերազմի ժամանակ այդ ազգանունով գերմանացի հսկիչ էր ունեցել:

      Ամեն ինչի մեջ լավատեսություն կար՝ գրականության, արվեստի, կինոյի: Մեր դպրոցական շարադրություններն էլ անպայման ավարտում էինք լավատեսական վերջաբանով: Ինչի մասին էլ, ում մասին էլ գրեինք, Գիքորի, թե Մարկոս աղա Ալիմյանի, պիտի վերջացնեինք դեպի լուսավոր ապագան քայլող երջանիկ կոմսոմոլների խրոխտ շարքերով…

      Ամեն ինչ նշանակում էր ուղիղ ճանապարհ, աչքի էր ընկնում դեպի առաջ ու վեր ուղղված ավարտուն գծերով, ինչպես որ լենինյան ուսմունքն էր՝ սովետական ճարտարապետությունը, մեքենաների ու հագուստի ձևավորումը, ամենուրեք այդ էր խորհրդանշում Լենինի պարզած ձեռքը:

      Լավատեսական էին հատկապես երգերը:

      Զարմանալի բան էր՝ որտեղի՞ց էր նրանց այն մարդկային ջերմությունը, լույսն ու բարությունը, որ կյանքում չկային: Նրանք հմայում ու տանում էին մեզ կյանքից հեռու մի ուրիշ աշխարհ, համենայն դեպս, ինձ վրա այդպիսի ներգործություն էին ունենում, ես մոռանում էի կյանքը և նրանց էի հավատում:

      Նրանց կատարողներն էլ, հեղինակներն էլ մեծ մասամբ հրեաներ էին: Նրանք ոչ թե երգում էին, այլ կարծես թե հարազատի պես խոսում էին մարդու հետ, պատմում էին: Ես լսում էի դրանք միայն ռադիոյով, կարծես թե իմ հոգին էր լսում, որովհետև ոչինչ չէր խանգարում, ոչ պատկեր, ոչ շարժում:

      Լուսավոր ապագայի այդ երգերը հիմա էլ ջերմացնում են ծերացած սրտերը որպես լուսավոր անցյալ, որովհետև դրանցից բացի նրանք ոչինչ չունեն:

      Հիմա հարցնում եմ ինքս ինձ՝ այն կեղծ լավատեսությու՞նն էր լավ, թե՞ հիմիկվա անտարբերությունն ու արհամարհանքը մարդու հանդեպ: Դժվարանում եմ ինքս ինձ պատասխանել, որովհետև զգացմունքը հիմա կխանգարի, ինչպես որ խանգարում էր այն ժամանակ, կարող եմ սխալ բաներ ասել, բայց գիտեմ, որ ներքուստ պատրաստ եմ նորից խաբվելու, եթե իմ ժամանակը, որն այլևս չկա, հանկարծ վերադառնա:

      * * *

      Աշունը եկավ տրտմության նվագներով:

      Հրաժեշտի սոնատ, ադաջիո դոլորոզո Ոսկեհանդերձ նվագախմբի կատարմամբ՝ մոլորյալ