Die sneeuslaper. Marlene van Niekerk

vorentoe en gaan leun oor die brugreling. Het hy iets in die water laat val? Hy het oor die reling beduie, in die rigting van die brugopening tussen kade en hawe, sy bondel langs hom op die grond. Ek het my verkyker ingestel. Hy was laat veertigs, vyftig, verrinneweer, ’n boemelaar. Die donse het uit sy jas gepeul. Sy lippe het beweeg. Ek het gekyk na waar hy kyk, na die rimpellose water onder die brugboog. Wat sou hy daar sien?

      Hy het regop gekom, steeds prewelend, sy hande in die lug, soos ’n dirigent voor die inval. En toe gee hy die eerste pols. En daar, van onder die brug, swem twee swane op hom af, majestueus, met getoonde nekke, asof hulle aan hom behoort.

      Dit was asof ek vir die eerste keer gesien het wat ’n swaan is: pluimedos van melkwit glas, ’n nek geblaas in ’n droom van vuur, ’n vaas wat vaar, dig aan sy weerkaatsing vas, ’n tweeling gemasker, bors aan bors gebind in ’n dans, ’n donker musiek in die webbe.

      Die swaneroeper het sy bondel losgeknoop, en ja, lees maar, daar staan presies net wat daar staan, professor, ’n touleer uitgehaal waarmee hy homself neergelaat het tot op die dek van ’n seilbootjie wat daar vasgemeer was teen die kade.

      ’n God in die wieg van die witbevrore môre.

      Op sy maag, met sy hande uitgestrek oor die water, het hy die voëls aangehaal, hulle kwaste kwispelend, hulle koppe digby syne. Orfeus aan die oewer. Dat ek met my vinger in my skamel asem skryf, een reël van ’n vergete digter, en dat dit oorspring van raam tot wal en ’n swanefluisteraar oplewer? Van sulke toeval is die hart verruk.

      *

      Val u daarvoor? Ék het nie. Ek kon raai wat volgende gebeur. En ek was reg.

      Kasper raak in die ban van die sogenaamde swanefluisteraar, overgesetsynde hy val vir sy eie fantasie oor die swanefluisteraar, en ’n storie word vir ons gebore. Hy volg hom elke dag deur die stad en word by elke brug die getuie van die boemelaar se sogenaamde swaneritueel. Die man lig sy hande soos ’n priester, hy prewel iets, ’n magiese spreuk of formule, die swane kom asof geroep, onder die brug vandaan, en die swanemeester klim langs sy touleer af en befluister hulle.

      En dan volg ’n passasie wat ek tog nie kan nalaat om vir u te lees nie. My korrespondent skryf:

      Hier kan ek u hoor dink, professor. U dink: Só gaan dit nie interessant word nie, Kasper. Jou storie bevat: 1. ’n Skrywer met skrywersblok. 2. ’n Verkyker. 3. ’n Wanaangepaste swerwer met ’n swaanfiksasie. Dit is nie genoeg materiaal nie, hier ruik mens gelykenis, jy sal jou karakters betrokke moet laat raak by mekaar, want daar is niks soos verhoudings tussen mense om sinnebeelde te kelder nie. Ek weet, beste prof, dat u, gegee u beperkinge, nie hierdie brief sal kan lees as ’n kreet van geestelike nood nie. U sal dit takseer as ’n stuk skryfwerk en klaar. Wel, gelukkig val skryf en lewe in hierdie brief volledig saam, want betrokke raak is presies wat met my gebeur het, sommer die volgende dag al, toe ek die man weer aan die oorkant van die kade gewaar. Ek het na buite gegaan en agter hom aan teen die touleer afgeklim tot op die bootjie. Wat was dit wat ek aan hom geruik het? ’n Geur van kompos? Ek het langs hom op my maag op die dek gaan lê. Die leergierige vakleerling. Sou u nie dieselfde gedoen het nie? Sou u nie probeer agterkom het wat hy daar vir die swane fluister nie? Kon dit dalk ’n teksvers wees, geskryf op die sinklyn van hulle flanke, runes van die swanediepte?

      Met of sonder teksvers, geagte toehoorders, van hier af gaan die storie op loop. Kasper neem die swerwer huis toe, ja, Kasper gee die swerwer kos. ’n Jong, menssku Suid-Afrikaanse man, ’n verfynde neuroot wat bang is vir kieme, bied losies aan ’n smerige wanaangepaste vreemdeling. En in hierdie verhaal bly dit nie by losies nie, dit word verpleging. Want hierdie swanefluisteraar was nie gesond nie. En meer nog – Kasper die filosoof druk dit sy leser op die hart – hierdie pasiënt van hom was ’n onbeskrewe blad. Watter held wil nou ’n welsprekende sieke versorg? Kasper se swerwer was ’n swyger. Die man kon nie of wou nie praat nie. Sy blik was leeg en afgestomp. Hy was willoos en passief. Hy het nie eens geweet hoe om ’n badkamer te gebruik nie. Hier is die verloop:

      Ek het sy smoeselige jas en die voos hemp en broek uitgetrek. Hy het geen onderklere aangehad nie, en geen sokkies onder sy stewels nie. Ek het geskrik. Hy was erg maer. Daar was ’n bruin aanpaksel om sy enkels en polse en nek. Regoor sy lyf was ’n kors waaraan rafels van sy klere vasgesit het. Saam met sy liggaamshare het dit ’n kompakte silwerige skilferlaag gevorm. Was dit die rede vir sy vreemde reuk? ’n Laag verrotte huid? In sy mik was die hare ’n dik saamgekoekte mat. Daarin was sy geslag klein weggekrompe. Sy okselhare was lank en wit. Sy toonnaels en vingernaels was uitgegroei en sleg geskeur.

      Ek het die paar afwashandskoene in die kombuislaai aangetrek en hom in die stortkabine op ’n bankie laat sit. Ek het sy lyf eers goed afgespons, hom toe met dettolseep ingeseep, en versigtig met ’n sagte lap begin was.

      Waarom het dit na ’n oortreding gevoel om die man te probeer skoon kry? Kan u dit vir my verduidelik, professor? U wat hierdie dinge so goed verstaan? Waarom het so ’n verdriet my oorval terwyl ek besig was om hierdie verrinneweerde mens te was? Ek was dankbaar oor die stoom en die water waarin my trane ongemerk vermeng kon raak. Wie was ek eintlik hier aan die was? En hoe sou ek moes volvoer wat ek hier begin het? Ek het hom opgehelp, my voorkop teen sy bors gedruk om hom regop te hou, terwyl ek hom met my lyf as stut omgedraai het in die storthok.

      Ek was dodelik bang, daar onder die douche, om hom van sy skil te ontdoen. Maar by die lig wat ek gehad het, sou dit dodeliker wees om nie te probeer nie, dodeliker vir hom, en nog meer dodelik vir my, begryp u?

      Ek was deurnat in my klere en die badkamer was vaal van die stoom. In die spieël het ek ’n glimp opgevang van ons skimmige gestaltes, hy met sy hand op my skouer wat ek daar geplaas het ten einde sy boarm af te skrop. Het ek verlang daarna dat hy met die aanreik van ’n ledemaat of ’n verplasing van sy gewig sou aandui dat hy wil saamwerk, dat hy my wil help om hom te help?

      Ek het geskrik vir die effek van my ablusies. Waar die kors afgekom het, was sy vel teer, met om die midrif en op die flanke rooi opgehewe kolle, iets wat na omloop gelyk het. Of was dit gordelroos? ’n Woekerende ekseem? Psoriase? Daar was skurwe plekke aan sy arms en bene, en op ander plekke het sy vel gekneus gelyk met persrooi vlekke van onderhuidse bloeding; daar was gebarste aartjies, en riwwe waaruit etter gewel het, ’n paar slegte oop sere op sy boude en blaaie.

      Het ziet er niet zo best uit, het ek gesê, maar maakt u zich geen zorgen, wij komen er wel uit.

      *

      En wat doen Kasper vervolgens in sy sprokie, kollegas? Hy gaan koop salwe en balsems en olies by die apteek. Hy gaan na die Hema en koop nuwe wit klere, ’n nuwe jas en skoene en die voedsaamste bestanddele vir die bereiding van invalidemaaltye. En hier moet ek tog ’n opmerklike vonds noem: Kasper skryf hoe hy sy twee werktafels, die een van mymering, en die ander van wetenskap, die poësietafel en die prosatafel, teenaan mekaar stoot, dit bedek met wit handdoeke, sy leeslamp daarby opstel soos ’n teaterlig, en die swanefluisteraar nakend daarop lêmaak en hom van kop tot toon begin dokter, drie maal per dag, veertien dae agtermekaar.

      Ek kon nie verder lees nie.

      Dit was dan die derde keer dat ek die brief weggepak het. Dié keer het ek dit, saam met die wit domboek, by my lesmateriaal gebêre, want ek het begin dink dat ek dit kon gebruik om aan my ander studente die probleme van magiese realisme te verduidelik. Nie dat ek dit ooit gedoen het nie, ek was besig met ander dinge. My roman was klaar vertaal, die vertaling nagesien en goedgekeur. Daar was ’n klein verposing in my skryfverpligtinge en ek het besluit om my huis ’n groot opruimbeurt te gee, te laat verf en te laat snoei, die eekhorings van die plafon af te kry, ’n val te stel vir die muis, my gewrig te laat herstel.

      En toe, omtrent ’n maand later, die opruimbeurt in volle gang, die brief so te sê vergete, die mimiekboek verder ongelees, die kassette onbeluister, kry ek die derde besending, ’n eienaardige dik koevert in my posbus.

      Daar staan ek tussen die verwers in hulle wit oorpakke van Wonder Wall en ek skeur die koevert oop. En toe is dit sand. ’n Bakhandvol spierwit sand wat op my skoene uitval. Ek onthou ek het teruggetree en lank na my twee swart spore op die plaveisel staan en kyk. Ek het die werksmense huis toe gestuur vir die dag. Wie anders sou vir my ’n koevert vol sand stuur as Kasper Olwagen?