Anna Atoom en die magnetiese meermin. Elizabeth Wasserman

en stoor.

      “Ton het gistermiddag gaan voorrade haals op die hoofeiland, volgens sy normale skedule. Brandstofs, politoers vir die stoep en meubels, koffie, … ”

      “Ek vra nie vir sy kruidenierswarelysie nie, Maks!”

      “Na sy inkopies gaan hy soms na die Seerower se Baard, ’n gesogte kuierplek in die hawe …”

      “Gmf!” snork professor Sabatina. Wat weet rekenaars nou van sogenaamde “gesogte kuierplekke”? Die Seerower se Baard, sowaar!

      “Dus behoort hy nou terug te wees in sy kombuis, besig om koekies te baks!”

      “As dit die geval was, Maks, was ons nie op soek na hom nie. Werklik, soms wonder ek of jy so intelligent is. Het ons waarlik al daai miljoene dollers betaal sodat jy vir my kan sê Ton is in die kombuis, besig om koekies te bak, nadat ek reeds uitdruklik vir jou gesê het hy is NIE in die huis nie?”

      Kan rekenaars dink?

      Dit is ’n moeilike vraag om te beantwoord as mens nie eers besluit wat jy bedoel as jy van “dink” praat nie. Een manier om daarna te kyk, is om te sê ’n masjien kan dink wanneer hy iets in die omgewing kan waarneem, en dan op sy eie die nodige aksies kan uitvoer om die sukses te verseker van watter taak hy ook al geprogrammeer is om te doen.

      Dink net: as jy aan die ontbyttafel sit en jy is honger, sal jy die melk en die graankos uit hul houers gooi, dit met ’n bietjie suiker meng en dit eet. Mens doen dit vanselfsprekend, maar die verskil tussen jou en ’n eenvoudiger vorm van intelligensie (soos jou hond, byvoorbeeld) is dat jy allerhande probleme sal kan oplos om die kos in jou maag te kry. As die melk suur is, sal jy ’n nuwe bottel uit die yskas gaan haal (of by jou ma kla, en sy sal dit vir jou doen). As die pap op is, kan jy dit neerskryf op ’n kruidenierslysie en nog gaan koop. Of jy kan ’n alternatief kies, soos roosterbrood.

      Om intelligent te dink is dus om oplossings te skep vir die probleme wat jy teëkom.

      Masjiene kan ook geprogrammeer word om allerhande oplossings te kan “uitdink” volgens algoritmiese programme soos die een hierbo wat die ontbytkoskeuses verduidelik, maar eers wanneer hulle op hul eie nuwe oplossings kan formuleer, kan ’n mens begin praat van kunsmatige intelligensie.

      Hoe dikwels dink jy regtig?

      “Jy het dit nie gesêe nie!” stry die rekenaar. “Jy het gevrae waar hy is. En, terloopse, sesmiljoen vyfduisend driehonderd en twintig dollars en vyftien sent: dit is wat my prosesseerders en my silikoonskyfies gekos het wat moes werks aan daardie simpel vraag!”

      Professor Sabatina sug.

      Wat gaan aan? Ton raak nooit weg nie. Hy is altyd getrou, altyd byderhand as hulle hom nodig kry.

      “Kom ons maak ’n paar telefoonoproepe,” stel sy voor.

      “Telefoonoproepes?” vra Maks verontwaardig. Hy is geskok. “Jy praat nou van daardie stuk outydse toerusting wat die ondersese kabel na die hoofeiland gebruike om boodskappes so primitief van een stuk hardeware tot ’n andere rond te stuures, sonder ordentlike elektronikas?” Sy grammatika raak sommer nog meer deurmekaar van skone verontwaardiging.

      “Ja, Maks, die telefoon!” antwoord professor Sabatina. “Ons het een iewers, ek weet. Maar waar is dit?”

      Dit is ’n vraag wat Maks wel maklik kan antwoord. Hy het ’n plan van die laboratorium (en al die ander geboue op die eiland) in sy geheuebank.

      “Daar is eene op jou lessenaar in die hoeke links agters, daar is eene in die eetkamer van die groot huis, en daar is eene in Ton se spens.”

      Die professor gebruik selde haar lessenaar. Dit is bedek met ’n dun lagie stof. Sy vind die telefoon agter ’n klein papierberg van onoopgemaakte pos.

      “Gee gou vir my die telefoonnommer van die Seerower se Baard, Maks.”

      Maks voel beledig. Hy is nie ’n telefoonboek nie!

      “72568,” kla hy, “en daardie inligting het jou sesmiljoen vyfduisend driehonderd en twintig dollars gekos, en vyftien sent ekstra!”

      “Ag, bly stil, Maks!”

      Sy bel die nommer. Die kroegman antwoord. Daar is nog nie veel kliënte dié tyd van die dag nie, maar inderwaarheid slaap hy sommer in die kroeg, op ’n rol komberse wat hy onder die toonbank bêre.

      “Hy sê Ton was wel gisteraand daar,” rapporteer sy, “maar daar was ’n skermutseling en hy het hom daarna nie weer gesien nie. Dit is baie vreemd. Wat op aarde kon van hom geword het?”

      Van koers af

      Die blouwalvis is in die moeilikheid.

      Walvisse het ’n kenmerkende manier om hulself loodreg in die water te draai met hul bolywe uit die water. Dit gee hulle ’n kans om die wêreld rondom hulle vir ’n oomblik te bespied. Die walvis doen dit nou gereeld, want sy soek die kus van Peru. Sy weet dit moet nou naby wees.

      Maar sy sien niks nie, net die wye, oop see.

      Sy stuur ’n lang, lae walvisroep uit na die oseaan rondom haar, en luister na die eggo van haar groot stem. Die seevloer is baie diep onder haar – veel dieper as wat dit behoort te wees. Sy het spesiale senuweeselle in haar brein en agter haar oë wat sensitief is vir die elektromagnetiese velde van die aarde. Volgens die berekeninge van hierdie gesofistikeerde sintuie behoort sy nou regoor die kontinentale rand van Suid-Amerika te wees, waar die water vlakker is.

      Verward swem sy voort.

      Haar kalfie gaan binnekort gebore word, en dan wil sy veilig wees, in bekende water en naby ander van haar soort.

      Sy weet nie meer of sy haar sintuie kan vertrou nie, maar instinktief volg sy die lyne van die magnetiese veld wat sy waarneem. Sy weet dit nie, maar dit lei haar al verder en verder weg van waar sy wil wees, reguit na die besige skeepsroetes van Noord-Amerika.

      Agter haar maak nog blouwalvisse dieselfde fout. Haar roep het hulle gerusgestel dat die trop op koers is, en hulle volg haar na die noorde.

      Die magnetiese pole van die aarde

      Dit is belangrik om te onthou dat die magnetiese pole van die aarde nie presies ooreenstem met die werklike (of “geografiese”) Noord- en Suidpool nie. Die magnetiese as van die aarde sit effens skeef en loop ook nie presies deur die middel van die aarde nie. Tans is die magnetiese Noordpool net meer as tweehonderd kilometer suid van die werklike pool.

      En aan die ander kant van die aarde is die ware magnetiese pool weer noord van die werklike Suidpool.

      Wat meer is, hierdie magnetiese as skuif voortdurend ’n bietjie rond. Deur die eeue heen het lawa vanuit vulkaniese uitbarstings die magnetiese oriëntasie van die aarde se as vasgevang. Wetenskaplikes kan hierdie rots nou gebruik om die geskiedenis van die aarde se magnetiese veld te “lees”, en so kon hulle vasstel dat die magnetiese as inderdaad elke miljoen jaar of so sommer heeltemal omkeer. Dan word die Noordpool suid, en die Suidpool noord. Praat van die wêreld op sy kop draai!

      Die vorige ommeswaai van magnetiese pole was so sewehonderd en tagtigduisend jaar gelede. Wie weet wanneer dit weer gaan gebeur?