Kronkelpad. Irma Joubert

      “Ons móét julle versteek,” sê Marco dringend vir mister Rozenfeld. “As een van die huise net ’n geheime kamer gehad het, ’n kelder selfs …”

      Maar die huise op die dorp is klein en eenvoudig, net die baron se villa het ’n wynkelder. En almal weet van die kelder.

      * * *

      Toe trek ’n garnisoen soldate, van Mussolini se Swart Hemde, neffens die dorpie in, hulle slaan hulle kamp op sonsakkant styf teenaan die dorp, in die skadu van die ou Romeinse kloktoring.

      Daardie aand sê Maria: “Marco, Papa en ek het gepraat. Die Rozenfelds moet dadelik wegkom hier, dit het nou te gevaarlik geword.”

      “Ek weet.” Marco sug diep en stoot die vingers van albei hande deur sy dik hare. “Ek weet net nie waarheen ons moet gaan nie.”

      Toe kyk sy ma ernstig na hom. “Jy moet besef, Marco, as jy met hulle geassosieer word, is dit lewensgevaarlik vir jou.”

      Marco Romanelli kyk net so ernstig terug. “Ek weet, Mama, ek weet.” Hy draai na sy pa. “Maar ek weet ook dat ek nie anders kan nie.”

      Giuseppe Romanelli knik ernstig. Hy verstaan.

      “Ek is al suf gedink,” sê Marco. “Ek het gewonder …” Maar hy sê nie wat hy gewonder het nie.

      “D-d-die b-b-berg,” stamel Giuseppe.

      Maria draai haar kop skerp in sy rigting. “Giuseppe?”

      “Dis waaraan ek ook gedink het,” knik Marco, “maar ek is nie seker nie.”

      “Dis koud daar bo, die winter kom aan,” gooi Maria wal. “Julle kan nie …”

      “N-n-nie ander p-p-plek,” sê Giuseppe.

      “Papa is reg,” sê Marco, “dit bly die enigste oplossing.”

      “Maar, dis geváárlik, en …” begin Maria.

      “Mama, ek ken die berg soos die palm van my hand, ek het in hierdie berg grootgeword, Papa het ons geleer. Daar is baie grotte waar ’n mens deur die koue winter heen kan oorleef, as jy weet wat jy doen. Papa is reg: ’n mens, ’n hele gesin kan hierbo verdwyn en wag.”

      Maria Romanelli druk albei haar hande teen haar gesig vas. “O! Hierdie oorlog!”

      “Dit sal nie lank wees nie,” troos Marco en slaan sy arm om sy ma se skouers. “Dis net tydelik, totdat alles weer normaal word.”

      Giuseppe knik. “G-g-gaan,” sê hy.

      Toe buk Marco af en gee sy ma ’n soen op die wang. “Ek gaan met die Rozenfelds praat,” sê hy en stap by die deur uit.

      En vir die eerste keer vandat die Rozenfelds teruggekom het dorp toe met die spoorwegbus, sluit Rachel die volgende oggend nie die winkel oop nie. Ook hulle huis se vensters en deure bly toe, die hele week lank.

      En Marco gaan stil-stil Turyn toe en kom terug met sakke vol voorrade. Die tantes dra in die nag gepekelde groente en gedroogde tamaties aan, olyfolie en polenta-meel en ’n bottel wyn. In die nagte dra Marco en Giuseppe swaar sakke na êrens bergop.

      Op die laaste aand sê Marco: “Ek is net hier bo, Mama,” en hy druk sy ma styf teen hom vas. “En ek sal van tyd tot tyd steeds dorp toe kom om proviand te kom haal, seker minstens een maal per maand.”

      “Papa sal ekstra komberse bring, sodra ons dit kry,” praat Maria verby haar trane. “Hy sê hy sal dit in die tweede grot laat, jy sal weet waar dit is. Hy sê … julle sal regkom.”

      “Ja,” sê Marco. “Papa ken die berg beter as enige iemand anders.”

      “Gaan veilig, kom veilig terug,” sê Maria en slaan die kruisteken voor haar bors.

      Daardie nag verdwyn die hele Rozenfeld-gesin. En Marco Romanelli. Die donker sluk hulle in, die volgende oggend het die berg hulle reeds toegevou.

      Hoofstuk 4

      “In ’n grót?” vra Rialien bekommerd en sit haar pen vir ’n oomblik neer. “Tannie Lettie, dis … erg. Wou hulle regtig in ’n grot gaan bly, so saam met … vlermuise en goed?”

      Lettie lag. “Wel, ek weet nou nie of daar vlermuise in die grotte bo in die Alpe is nie. Maar ja, hulle het die grot seker met ‘en goed’ gedeel, hulle het nie vele keuses gehad nie, dit was ’n goeie wegkruipplek. Maar eers moes hulle daar kom, teen die steil kranse uit.”

      * * *

      Die klim gaan bitter stadig, voel-voel, voetjie vir voetjie. Dis ’n donker nag, net die sterre blink hoog bo in die swart hemelruim.

      Marco loop voor, hy ondersteun missus Rozenfeld stewig onder haar arm – eintlik sleep hy haar bergop. Die bergpaadjie kronkel smal boontoe, die helling is steil, hulle moet kort-kort rus. Soms klouter hulle meer hande-viervoet as wat hulle stap.

      Die ronde vroutjie langs Marco hyg en struikel, leun swaar op hom, klou sy hand beangs vas. “Ek kan nie meer nie,” snik sy later.

      “Ons moet in die donker vorder tot by die eerste grot,” sê Marco. “Daar sal ons die dag deurbring en rus.”

      Om Marco se lyf is ’n tou gebind, dit rem kort-kort wanneer iemand agter hom struikel. “Ek kan níks sien nie,” kla Ester. “Ek sweer dis lewensgevaarlik om teen hierdie kranse op te klouter in die pikdonker.”

      “Dis die enigste veilige tyd, ons kan dit nie waag dat een van die garnisoen se manne ons sien nie,” sê Rachel agter haar. Ook sy hyg reeds na haar asem. “Die maan sal later opkom, dan sal dit helderder wees.”

      “Ook maar seker net ’n halwe maan,” bly Ester ontevrede.

      Wanneer hulle rus, gee Marco vir almal stukkies kaas en blokkies sjokolade om te eet, soms ’n paar rosyntjies. “Drink genoeg water, al is julle nie dors nie,” sê hy.

      Die maan kom in die nanag skugter oor die bergtoppe, die yl lig troos meer as wat dit werklik verlig. Hulle sukkel voort.

      Net ná sonsopkoms bereik hulle die eerste grot. Hulle het vir byna tien ure gestap – dit neem vir Marco en sy pa heelwat minder as vier ure, selfs in die nag. “Ons bring net die dag hier deur, vannag gaan ons verder,” maan Marco.

      “Is ons nie veilig genoeg hier nie?” vra mister Rozenfeld. Sy gesig lyk bleek, hy vee sweet af hoewel ’n koel briesie waai. “My vrou … ek glo nie sy sal nog ’n nag kan stap nie.”

      “Hierdie grot is nie regtig veilig nie, die dorp se bokwagters kom soms tot hier,” sê Marco. “En die jong seuns wat die berg verken, weet van hierdie grot. Maar ons kan vir twee dae hier rus en dan aangaan.”

      Byna ’n week nadat hulle vertrek het, bereik hulle eers die grot wat Marco uitgesoek het. Hy was nog net een maal hier – die dag, seker goed vyf jaar gelede, toe hy en Antonio die grot ontdek het. “Ek dink ons is die heel eerste mense wat in hierdie grot ingaan,” het Antonio nog opgewonde gesê.

      Die laaste dag is die moeilikste. Dit is die enigste dag wat hulle in daglig geklim het – teen hierdie steil kranse af sal selfs die ervare bergklimmers dit nie ná donker waag nie.

      Marco neem eerste vir Ester ondertoe, stewig vasgemaak aan ’n tou. “Ons gaan dan nou weer af, al die pad wat ons opgeklim het!” kla sy.

      “Ons het vir lang tye dwars gestap, ooswaarts, hoewel dit baie op en af was,” sê Marco. “Nou gaan ons af in hierdie kloof in, die grot is nie veel hoër as ons dorpie nie, wat beteken dat dit nie so erg koud sal word soos hoër op nie.”

      Toe gaan haal Marco vir mister Rozenfeld. “My vrou gaan dit nie maak nie,” sê hy bleek om die kiewe, sopnat gesweet. “Sy ly erg aan hoogtevrees.”

      “Ek sal haar oë toebind,” sê Marco.

      Maar toe hy weer bo kom, weier missus Rozenfeld volstrek om teen die steil kranse af te klim. “Ek sterf eerder