Аманжолов Алтай. Өнегелі өмір. Коллектив авторов

форм в урало-алтайских языках в свете теории определенности-неопределенности. «Вопросы методологии и методики лингвистических исследований», Уфа, 1966, с. 175-190; Введение в урало-алтайское языкознание. Уфа, 1972.

      Кезінде әкем Сәрсен Аманжолов пен Жәлил Киекбаев тығыз байланыста болған. Оның әкеме жазған екі хаты әулетіміздің мұрағатында сақтаулы.

      Қазір былайғы жұртшылықты айтпағанда, ғалымдарымыздың да көпшілігі түркітілдес халықтар біздің заманымыздың 1-мыңжылдығы ортасында пайда болды деген пікірді малданып жүр ғой. Алғаш осынау даулы пікірді бекерге шығарған да Ж. Киекбаев. Ол, негізінен, тілдік жадығаттарға сүйене отырып, көне башқұрт тайпалары Орхон-Енисей жазба мұраларын жасаушылармен этнотілдік байланыста болғаны, осыдан 4000- 3500 жыл бұрын бұл ортадан қол үзуге мәжбүр болғаннан кейін әлгі ерекшеліктерді таулы-орманды Орал жағдайында сақтап қалғандары жайында ой айтты. Бұл болжамның дұрыстығын соңғы лингвистикалық, антропологиялық, этнографиялық һәм археологиялық ізденіс олжалары дәлелдеп беріп отыр.

      Одақтағы түркі халықтарының ғасыр басындағы оқығандары жағдайға орай бір мезгілде әрі ағартушының, әрі жарық түсірушінің қызметін атқарған ғой. Жәлил Киекбаевтың бұл орайдағы еңбегі де ерен. Оның «Туғандар һәм таныштар» романы, бірнеше повестері, өлеңдерінсіз башқұрт әдебиетін көзге елестету қиын. Киекбаев алтын уақытын балаларға арнап ертегі, қобайыр (жыр) жазудан да аямаған. Жәлил Ғинаятұлы, сондай-ақ Гете, Гейне, Бредель, Вольф тәрізді ақын-жазушыларының шығармаларын башқұртшаға аударған.

      Ғалым туралы сөз – қашанда ғылым туралы толғану. Конференцияда мерейтой иесі еңбектерінен бастау ала отырып, бүгінгі түркітану ғылымының да түйінді мәселелері сөз болған.

      Әрі-беріден кейін жеке алғанда башқұрт тілінің, тұтас алғанда түркі тілдерінің синхронды-диахронды тұрғыда толық сипатталуы алтаистика мәселелеріне тікелей қатысты. Өйткені жоғарыда Киекбаев зор көңіл бөлді деп өзіміз айтып кеткен орал-алтай тілдерінің генетикалық байланысы дейтін мәселе – таласты тақырыптың бірі. Сол себепті конференцияда ғылымды алға жылжытар айтыс, пікірлер қақтығысы болмай қалған жоқ.

      Демек, алтай және орал-алтай тілдерінің байланысын генетикалық тұрғыдан да қарастырған пікірлер айтылған. Сонымен қатар қалмақ ғалымы С. Харькова моңғол, түркі, тұңғыс-манжұр тілдеріндегі лексикалық ұқсастықтар генетикалық та, ықпалдылық аясында да өрбігені жөніндегі пікірге көбірек ден қойды. Оның пайымдауынша, соңғы факторға моңғолдар мен түркілердің мекен-тұрағының қашанда жапсарлас екендігі, шаруашылық тәсілдерінің бірдейлігі негіз болған. Сондықтан проблема үдесінен шығу үшін ол моңғол тілдерінің барша диалектілерімен қоса алып зерттеуді ұсынды.

      Осы өреде атақты татар ғалымы Мирфатих Зәкиевтің ұсыныстары екінші жолды нұсқағандай болды. Ол – түркі тілдерінің тарихи грамматикасын әр тілге бөле-жармай, бірыңғай жасау. Бұған тілдер туыстығы мүмкіндік береді (Зәкиев татар