Орта ғасырлардағы Шығыс мемлекеттерінің (Қытай мен Үндістан, ХІІI-ХІV ғ.) тарихы. Гүлжан Беделова

тәрізді маймылдар туралы әңгімелердің сәтін жібермейді. Бұл әрине, кітаптың ең қызықты бөлімдерінің бірі.

      Ерекше орынды тарихи оқиғалар алады. Кітапта оларға көп орын берілген. Марко Поло сол кезде Қиыр Шығыстың саяси жағдайына жаңаша қараған жалғыз еуропалық болды. Бірақ, өкінішке орай тарихи үзінділердің көбі, өзінің бастапқыдағы түрін сақтамаған. Олардың айтарлықтай бөлігі өзгертулерге ұшыраған. Бұл өзгертулерді, «Дөңгелек стөл» циклінен алынған ескі романдарды, өзінің қолдаушылары – ағылшын королі Эдуард, Анжуй үйінен шыққан сицилиалық билеушілердің қалауына қарай, өзгертулермен айналысқан Рустичано жүргізген. Ол әдетте, бұл романдарды, белгілі стандарттармен жасалған ұзақ және шаршатарлық көріністермен суалтқан. Бұл операцияны Рустичано, Марко Поло әңгімелеген тарихи көріністерге де қолданған. Тіпті, Марко Полоның кітабына алғы сөз жазғанда да, Рустичано басқы сөйлемдердің бәрін, Меладиус, Тристан және Ланселот жөнінде рыцарлық романның алғы сөзінен көшіріп жазады. Мысалы: Марко Полоның кітабына алғы сөз: «Патшалар, императорлар және корольдар, герцоктар және маркиздар, графтар, рыцарлар және тұрғындар әртүрлі халықтар жөнінде, дүниенің әркелкі елдерін білуге ұмтылатын қауым, осы кітапты алып, оны өздеріңе оқытыңдар, сіздер бұл жерден таңғажайып заттар табасыздар», – делінген.

      Меладиус, Тристан және Лонселот романында алғы сөз: «Патшалар, императорлар және ханзадалар, герцочтар, графтар және барондар, рыцарлар және вассалдар, тұрғындар және романдарды сүйетін, осы дүниенің ержүректері, осы кітапты алып, оны өздеріңе оқытыңдар, сонда барлық атақты оқиғаларды естисіздер», – деп басталған. Екі жағдайда да Рустичано бұл кітапты дауыстап оқитын адамдарға, яғни атақты сеньорларға көңіл бөлгендігін көруге болады.

      Сонымен бұл «Кітап», өзінің құрамы жағынан біркелкі емес, бірнеше жанрлардың қосындысы дей аламыз.

      XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында ғылымда Марко Поло «Кітабының» үш нұсқасы ғана қабылданды, ерте француздық XIII ғасырдың аяғы Рустичано мәтін, түзетіліп шығарылған француздық XIV ғасырдың басы Тьебо де Сепой (Потье басып шығарған) және италияндық XVI ғасырдағы Рамузио. Ескі француз тілінде Рустичано жазған Марко Поло "Кітабының" қолжазбасы Париж Ұлттық кітапханасында сақталады. Ол ең алғаш рет 1824 жылы Париж жағрафиялық қоғамымен жарыққа шыққан. Бұл француз тіліндегі мәтін Италиядан тыс жерлерде және оның ішінде де бірнеше қолдан өткен болу керек. XIV ғасырдың соңғы ширегінде ортағасырлық саяхаттар мен жағрафиялық білімнің көптеген құнды көшірмесін жасаған, Сан-Бертен монастрінің аббаты Ипрдан шыққан Жан немесе Жан Лонга, Марко Полоның Шығысқа саяхаты жөнінде айтқан. «Мессер Марко» туралы мәліметтер бере отырып ол: «Осыдан кейін ол француз тілінде, барлық істер жөнінде кітап жасаған, бұл керемет заттар туралы кітап басқалармен бірге бізде де бар», – дейді.

      Сонымен қатар бұл француз тіліндегі басылым И.П. Минаев аударған, В.В. Бартольд редакциясындағы «Кітаптың» орыс тіліндегі