Ийэм кэпсиир… (2 чааһа). Семен Маисов

диир хассабыык кыыс. – Үнүр Баһылаайаптар уоллара Куолаттан сурук кэлбитин ааҕаары, оо, эрэйи да көртүм ээ. Муҥнаах сыыһата, алҕаһа да элбэҕэ…

      Биһиги Баһылайбыт, үөрэҕэ суох буолан, киһиэхэ этэн суруйтардаҕына эрэ сурук ыытар киһи.

* * *

      Күннэр-хонуктар эмиэ ааһан истилэр. Сааскы күн уһун, ол эрэн бииртэн биир түбүккэ аралдьыйан ону билбэккэ да хаалабын. Таһырдьа хото сылыйда, киһи-сүөһү тэпсибит сирэ быһа сиэһэн, тэлгэһэ иһигэр чалбах таҕыста. Далга, кыбыыга уһун кыһыны быһа тохтубут от сыата хараарбытын, туллуктарга ханыылаһан, ымыылар, чооруостар түһэн итигэстээн сии-сии, кинилэр эмиэ саас кэлбититтэн үөрбүккэ дылы, чыбыгыраһа-чыбыгыраһа, төттөрү-таары сырсыакалаһаллар. Хотонунан, далынан уһуннук сырыттахха ынах этэрбэс бэллэйэн хаалар, киэһэ сирэй оһох суоһугар ыраахтан сырайан сараҕадытабыт, ардыгар тыаллаах күн салгыҥҥа да ыйаан тэйгэтэн куурдабыт.

      Биир күн Саамыттан Мундулуҥдаҕа сылгыһыт уолаттар икки атыыр үөрүн аҕалан хаайдылар. Сиэллээх Уола диэн сур өҥнөөх атыыр уонна Кыыллай Маҥана диэн үүт маҥан атыыр үөрдэрин көҥөнсөн, былдьаһан охсуһан бурҕачыстылар. Орулуу-орулуу харса суох кииристилэр: табыйсыы, логлорута ытырсыы, эргичис гына-гына тэпсии киэнэ кытаанаҕа. Бэйэлэрэ да аһаҕас турар хааччах тыа иһинэн барбыт «уоруйах кынатын» бата кэлэн бииргэ киирэн хаалбыттар. Уолаттар араара сатаан көрдүлэр да кыаллыбата, хайа да атыыр тахса охсон биэрбэтэ. Дьөһөгөй оҕолоро барахсаттар сиэллэрэ, кутуруктара ыһыллан олорор, өрө тура-тура, күөннэринэн түсүһэ-түсүһэ силиктэһэллэр. Туйах тыаһа лап-лачырҕас, тиис тыаһа лап-лаһырҕас…

      Биир түгэҥҥэ Кыыллай Маҥана чугуруйан иһэн ласпайбыт кэтит самыытынан түөрт мастаах боотулу бүтэй үөһээ икки сиэрдийэтин тоҕо түһэн кэбистэ. Ити түгэни даҕаспытынан Сиэллээх Уола эргийэ түһээт, икки кэлин атаҕынан тэбэн кууһуннарда… Тыас тыаһа бүтэҥитик тас гынан хаалла, онно көрбүппүт Кыыллай Маҥанын илин уҥа атаҕын сотото ортотунан тостон тиэрэ баран, отой туспа эргийэн хаалбыт, чооҥкутун уҥуоҕа тириитин тэһэ көтөн тахсан кылбайбыт, хаан бөҕөтө ыраас хаарга ыһылла түстэ…

      – Оо, атаҕын тоһутта!.. – уолаттар бүтэй иһигэр ыстанан киирдилэр. Кыайбыт атыыр охтубут атыырга чугаһаабата: сиэлэ, кутуруга ыһыллан, уйуһуйбута ааспакка, бүтэйи кыйа сүүрэ сырытта, ол эрэн түгэн булан, охтон баран үнүөхтүү сытар атыыры кэлэн сытырҕалаан көрөттөөтө. Ону үүрэн ыыттылар.

      Кыыллай Маҥана да, Сиэллээх Уола да иккиэн көлүллэр атыырдар этилэр. Бэдэрээккэ, бурдук таһыытыгар сылдьан бараннар соторутааҕыта ыытыллыбыт сүөһүлэр. Быһыылара сымнаҕас сылгылар эрээри ыҥыырданан мииниллибэттэрэ.

      Сылгыһыттартан биир уол Айдаҥҥа сугулааҥҥа көтүтэ охсон кэллэ. «Бэтэринээр, Маппый Дьаакынап, куоракка барбыт, Өксөөн дьаһайан кэбиһиҥ, ааҕын кэлин да оҥоруохпут диэтэ…» – диэн эттэ. Кырдьыга да атаҕа тостубут сылгы аны хаһан сүөһү буолуой. Кыыллай Маҥана төһө да бэдэрээккэ сырыттар куҥнаах эбит. Уолаттар этин тиэйэн Айдаҥҥа илтилэр, ону холкуостаахтарга көлөһүн күнүн суотугар абаанса түҥэттилэр.

      Баһыычаан