Өлүү-тиллии икки ардынан. Прокопий Чуукаар

эмиэ бэйэтин курдук түргэн-тарҕан туттунуулааҕа, сатаабата диэн суоҕа. Чахчы да тэҥнээхтэр булсубуттара харахха тута быраҕыллара. Ханна, хаһан булсубуттарын билсэ түһэн ааһыаҕыҥ дуу.

      Аҕата Намҥа кэлэн прорабтыы сылдьан уолун ыҥыртаран ылбыта. Саҥардыы бииргэ олоруох курдук буолан иһэн, Модукка тутуу ыыта тахсыбыта. Уйбаанын Модуттан төрүттээх эдэр уолга олохтообута. Маны Дьылҕа Хаан ыйааҕа быһыылаах диэххэ сөп. Сааһыары Модут Маайыгар ыанньыксыттыы сылдьар кыыс аҕыйах хонукка убайыгар киирэн, таҥаһын-сабын бэрийэн тахсыбыта. Уйбаан онно кыыс туттара-хаптара түргэнин, чэнчиһин бэлиэтии көрбүтэ. Баата ыстааны, тэлэгириэйкэни биир күн тигэн бүтэрбитин сөҕө санаабыта уонна үлэ-хамнас киһитигэр абыраллаах кэргэн буолууһу диэн түүйбүтэ. Сайыныгар кыыс аны фронтовик аҕатын ыарыылыы киирбитэ. Сэриигэ ылбыт бааһа көбөн ол эрэйдээх уһаабатаҕа. Уйбаан, кыыс убайа Бүөтүрдүүн тэҥҥэ сылдьан, аҕаларын харайсыбыта. Онно кыыс уолу сэргии көрбүтэ чахчы, онон иккиэн биир айылгылаах дьон түргэнник чугаһыспыттара. Уйбаан трактористар курс-тарын бүтэриитэ холбоспуттара уонна «Карл Маркс» колхоз биригээдэтигэр киирэн, Лена төрдүгэр Остуолба хайа чугаһыгар Хоохуччаҕа ыкса күһүҥҥэ диэри балыктыы хойуук тыынан киирбиттэрэ. Ол кыһын Уйбаан Күһүүргэ столярдаабыта, Шура балыыһаҕа санитаркалаабыта. Дьэ ити 1954 сылтан ыла, Уйбаан аармыйаҕа сулууспалаабытын аахсыбатахха, эдэр дьон хоту олохсуйбуттара.

      Маны аахпыт дьон: «Киһи ыал буолара судургу да эбит!» – дии саныахтарын сөп. Били, Эллэй Боотур Омоҕой Баай мара кыыһын, үлэҕэ-хамнаска эриллибитин таба көрөн, кэргэн ылбытыгар майгыннатыахтара. Биһиги да дьоммут өбүгэлэриттэн харыс хаалбатах бадахтаахтар. Ол эрээри Уйбаан сүрэҕин сүүйбүт кыргыттар да бааллара. Ону кэлэргэ хаһааныаҕыҥ. Оттон бу сырыыга олох оскуолатыгар Чылаа кырдьаҕастан уһуйтарбытын умнумуоҕуҥ. Ол кырдьаҕас Эллэй эһэбит туһунан эппитэ-тыыммыта иҥэн итинник быһаарыннаҕа. Тас көрүҥү кытта киһи үлэтэ-хамнаһа дьүөрэлэһэрэ сэдэх көстүү. Кыыс кылааннааҕын уол оҕо уон уһуктааҕа бэйэтигэр тэҥнии көрдөҕө.

      АЧЧЫГЫЙ ЛЭЭХЭПКЭ АЙАН

      Сыарҕа сыҥааҕа дэгдиргиирэ түргэтээбититтэн уонна уҥа-хаҥас охсуоламмытыттан Уйбаан балаҕана чугаһаабытын сэрэйдэ. Били утуйан айанныах буолбута баара, бииртэн биир санаа тыыннаах хартыына буолан, төбөтүн иһигэр күөрчэхтии ытыллан олорор. Олору барытын ситэр кыаллыбат. Үтүө да, мөкү да үйэлээх өйдөбүллэр үллүктүүллэриттэн бу сырыыга Аччыгый Лээхэпкэ аан бастакы айаннарын ахтан ааһар, арааһа, ааспыт сырыыга быктарбыппытын ситэрэн-хоторон биэрииһи.

      Уйбааннаах Лээхэпкэ киирэргэ 1962 сыл сайыныгар дуогабар түһэрсибиттэрэ. Оччолорго түүлээх таҥас көстөрө бэрт кырыымчык этэ. Харчы да суоҕа бэрдэ. Онон, санан да сананардыы сананыахха диэн, саҥа туттубут ат эккирэтэр дьиэлэрин «Приморскай» совхозка атыылаан кэбиспиттэрэ. Дьэ ол кэнниттэн, туһаҕа туруо диэбиттэрин көрдүлэр да атыылаһан, син бэлэмнэммит курдуктара.

      Арҕааттан ааһан