Məktəb şagirdlərinə tohfə. Mirzə Ələkbər Sabir

>

      Xəyalım bu gecə varaq-varaqdır.

      Dilsiz əsrləri o yaracaqdır.

      Gözümə bir qara keçmiş görünür,

      Bir qara keçmiş ki, bizdən uzaqdır.

      O keçmiş – gecədir, buludu lay-lay,

      Yaslı gəlin kimi pərişandır ay;

      Orda təbiət də qara geyinmiş,

      Sonalar dərdlidir, yorğun axır çay.

      Orda parçalanır, didilir vətən,

      Tez düşür insanın saçlarına dən…

      Orda haqq bağıran qəhrəmanların

      Bir qılıncla gedir başı bədəndən.

      Boy atır sünbülün, gülün möhnəti,

      Sönür baxışların ilk məhəbbəti.

      Hər kiçik laylada “dərdim var” deyir

      Elin şirin dili, şirin söhbəti.

      Solğun dodaqları ah, aman gəzir,

      Ölümlər qapını çox yaman gəzir…

      Böyük bir şairin dalğın xəyalı

      Vətən çöllərini pərişan gəzir…

      Sabir, o günləri gətirmə yada.

      Dünya unutmamış səni dünyada…

      Sinənə çarpdıqca kinli dalğalar

      Bir qoca dağ kimi durdun dəryada.

      Sən ey azadlığın səhər rüzgarı,

      Sınmadı qəlbinin tərlan vüqarı.

      Əsrlər dolaşıq gəlib keçsə də,

      Tarix, unutmayır mərd oğulları.

      Uzalı getdisə dünyadan əlin,

      Artıq çiçəkləndi arzun, əməlin,

      İnsanın haqqını özünə verdik,

      Hər duyan ürəkdə qalxdı heykəlin.

      Oyanmış bu günəş, bu yer, bu insan,

      Artıq nə qamçı var, nə qara zindan,

      Nə matəm hıçqırır bülbülün səsi,

      O da ilham alır insan ağzından.

      Azaddır ellərin çiçəkli yazı,

      Bu yaz danışdırır Kürü, Arazı;

      Bu böyük günlərə min dastan deyir

      Şairin lirası, aşiqin sazı.

      Bəzəkli yurdumuz çiçək-çiçəkdir,

      Hər keçən ömrümüz bir gələcəkdir,

      Sənin də varlığın bir günəş kimi

      Əsrlər boyunca sönməyəcəkdir!

Səməd Vurğun,1936, 27 dekabr

      AĞLAR, GÜLƏYƏN ŞAIR

      “Dədə Qorqud”dan, “Xəmsə”dən, Füzuli “Divan”ından və “Təmsilat”dan sonra böyük kitabımız “Hophopnamə”dir.

Yaşar Qarayev

      Əziz uşaqlar və yeniyetmələr! Əlinizdə tutduğunuz bu kitab sizləri, vətənini özündən çox sevən böyük şairimiz Mirzə Ələkbər Sabirindir. O Sabirin ki: “Mən vücudumda olan ətimi xalqımın yolunda çürütdüm. Əgər ömür vəfa etsəydi, sümüklərimi də xalqımın yolunda qoyardım. Fəqət nə çarə, ölüm aman vermir” – deyə təəssüflənirdi. O Sabir ki, vətən övladlarının öz hüquqlarını bilməsi, ədalətli və azad cəmiyyətin bərqərar olması, milli istiqlaliyyətimiz üçün qələmi ilə mücadilə və mübarizə aparırdı. Əlində güzgü tutub “Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?”, “Yatmışları razı deyiləm, kimsə oyatsın”, “Fəhlə, özünü sən də bir insanmı sanırsan?”, “Oxutmuram, əl çəkin!” deyənlərin simalarını, eybəcərliklərini özlərinə göstərir, bu yolla onları ifşa və islah etməyə çalışırdı. Təsadüfi deyildir ki, şairin yaxın dostu, vətənpərvər şairimiz Abbas Səhhət Sabirin poeziyasının gücünü bir ordunun gücü ilə müqayisə edirdi. Abbas Səhhət bu müqayisəni edəndə Sabir şeirinin inqilabi xüsusiyyətinə, çağırış ruhuna, mübarizə əzminə əsaslanırdı. Sabirin poeziyası öz kökünü xalqın dərdindən götürürdü. Sabiri oxuyan xalq orada öz problemini, acınacaqlı durumunu görür. Sabir ağrılar içində əzilən, inildəyən məmləkətinin düşünən və başqalarını da düşünməyə vadar edən beyni idi.

      Sabir xalqın şüurunda, iradəsində inqilab edən, içində, düşüncələrində oyanış yaratmağa çalışan şair idi. Sabir satirası oxucusunu mənəvi susqunluqdan, mütilikdən, gerilikdən çəkindirən poeziya idi. Bu poeziya öz oxucusunu haqqını tələb etməyə səsləyirdi.

      Görmə! – Baş üstə, yumaram gözlərim,

      Dinmə! – Mütiyəm, kəsərəm sözlərim,

      Bir söz eşitmə! – Qulağım bağlaram,

      Gülmə! – Pəkey1, şamü2, səhər ağlaram.

      Qanma! – Bacarmam! Məni məzur3 tut.

      Böyləcə təklifi-mahalı unut!

      Qabili-imkanmı olur qanmamaq? –

      satirasında insanın hətta düşünmək ixtiyarını əlindən almağa cəhd edən məmurlar kəskin ifşa olunurdu.

***

      Sabirin həyatı və fəaliyyətinin bir qismi ilə sizləri tanış etmək üçün inqilabçı satirikimizin tərcümeyi-halına qısa nəzər salaq.

      Mirzə Ələkbər Sabir Tahirzadə 1862-ci il mayın 30-da qədim tarixə və gözəl təbiətə malik Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur. İlk təhsilini 8 yaşında ikən mollaxanada almağa başlayan Sabir 12 yaşında Seyid Əzim Şirvaninin açdığı məktəbə keçmişdir. Bu böyük şairdən dərs alması onun inkişafına, püxtələşməsinə olduqca əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Sabir elə o zamandan həm şeirlər yazır, həm də fars dilindən tərcümələr edirdi. Seyid Əzim öz sevimli, istedadlı şagirdinin şeirlərini, tərcümələrini oxuyub ona dəyərli məsləhətlər verirdi. Seyid Əzimlə Sabirin arasındakı müəllim-şagird münasibətləri getdikcə dostluğa çevrilmişdir. Seyid Əzim istəkli tələbəsinə bəzən hədiyyələr də verirdi. Bu hədiyyələrin içində ən dəyərlisi Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”si idi. Ustadın şagirdinə yazdığı məktub bu dəyərli hədiyyəni bir qədər də zinətləndirmişdi: “Nuri-didəm Sabir! Qəzəlimə yazdığın məlih və şirin cavab çox xoşuma gəldi. Hazırda başqa bir şeyə gümanım olmadığından həmin kitabı sənə silə4 göndərirəm. Yadigari-ustadanəm olmaq təriqi5 ilə qəbul edəsiniz və şairlikdə tərəqqi etmənizi arzu edirəm”.

      Ustadının Nizami “Xəmsə”si ilə birgə verdiyi xeyir-dua onun şair həyatını uğurlandırmışdı.

      Atası Sabiri təhsildən yarımçıq ayırıb, öz baqqal dükanında köməkçi kimi işlətsə də, onu oxumaq, öyrənmək, yazmaq həvəsindən uzaqlaşdıra bilməmişdi. Şərq şeirinin sirlərinə, incəliklərinə bələd olan şair “Sabir çörəksiz yaşar, Nizamisiz yox” deyirdi. Klassiklərimizi, onların yaradıcılığını çox sevən Sabir daha çox tənqidi şeirlər yazmağa meyil edirdi.

      O, Şərq ölkələrinə səyahətə çıxmış, Xorasan, Xoy, Nişapur, Səmərqənd, Buxara, Aşqabad, Mərvdə olmuş, bu yerlərin əhalisinin həyat tərzi, güzəranı, məşğulluğu ilə yaxından tanış olmuşdur ki, sonralar həmin insanların tapdanan hüququnu, boğulan səsini öz əsərlərində ifadə etmişdir. Onların da problemi onu öz həmvətənlərinin durumu qədər narahat etmişdir.

      Bildiyimiz kimi, 1906-cı ildən böyük ədib və dramaturq Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərliyi ilə “Molla Nəsrəddin” jurnalı işıq üzü görməyə başlamışdır. Xalqın oyanmasında,

1

Pəkey – çox yaxşı, baş üstə

2

Şam – axşam

3

Məzur – üzrlü

4

Silə – bir əsər, şeir üçün alınan mükafat, hədiyyə

5

Təriq – yol