Сызып ак нур белән… / Озари душу светом…. Мухаммет Магдеев

материалы алган.

      Мәгълүм булганча, иҗтимагый тормыштагы иң актуаль мәсьәләләргә оператив аваз бирү – фельетонның төп шарты. Ш. Камалның «Вакыт» тагы фельетоннарына күз ташласак, моның нәкъ шулай икәнен күрербез. III Дәүләт Думасының чираттагы утырышы ачылу турында «Вакыт» ның 1910 ел, 19 октябрь санында информация бирелә. Либераль буржуаз матбугат Дума утырышларына зур игътибар биреп, беренче полосада Дума эшен яктыртып барган бер чорда, Ш. Камал Дума утырышы ачылуын хәбәр иткән санда ук «Депутат» фельетонын урнаштыра. Бу хәл язучының патша Думасын һәм аның мөселман депутатларына халык мөнәсәбәтен дөрес бәяли белүен күрсәтә. Күп кенә фельетоннарында Ш. Камалның тематикасы шул чорда Казанда иҗат иткән Г. Тукай, Ф. Әмирхан белән аваздаш. Әлеге өч фельетончы бер үк вакыйгаларга бер үк вакытта бер үк төрле бәя биреп баралар. Боларның тәнкыйть объектлары – патша чиновниклары, надан, алдакчы дин әһелләре, татар сәүдәгәрләре, милләтчеләр.

      Менә Казан матбугаты шаулап ала: рус побы Громов мөселманнарның исен китәреп сенсация ясый – ислам диненә күчә. Татар кадимчеләре шаулый, Печән базары тантана итә. Шул чакта Тукайның «Саташкан» дигән шигъри фельетоны күренә.

      Юк чыны һичнәрсәнең дә, чын юктыр, иптәш, юк хәзер.

      Бу да шатлык бит, мөселман ди Громов поп хәзер.

      Менә Ш. Камалның «Яхъя әфәнде» исемле фельетоны күренә. Анда да тәнкыйть объекты – мөселманлыкка чыккан Громов. Бу кеше үзенә Яхъя Искәндәрев дигән исем ала. Фельетонда Яхъя әфәндедән бигрәк мөселман байларыннан көленә: алар Громовка акчалар җыеп бирәләр, аны кунакка йөртәләр, сәдакалар бирәләр, Яхъя әфәнде булып киткән Громов хөрмәтенә банкетлар ясыйлар. Шунысы характерлы: Г. Тукай да, Ш. Камал да Громовка үзләренең мөнәсәбәтләрен Громов әле мөселман булып сый-хөрмәт эчендә йөргәндә язалар. Тарих, озак та үтми, боларның алдан күрүче әдипләр икәнлеген раслый. Громов провокация эшләп йөргән була, ахырдан ул христианлыкка кайта һәм, елый-елый ант итеп, мөселманнарны сүгә башлый.

      Ш. Камалның халыкара хәлләргә багышланган фельетоннарыннан сәнгатьчә иң көчлесе – «Минем таныш». Бу фельетон Балкан сугышлары уңае белән языла.

      1912–1913 елларда Балкан ярымутравы милли азатлык хәрәкәте белән шундагы идарәче даирәләрнең басып алу политикасы һәм империалистик державаларның мәкерле планнары бергә төйнәлгән катлаулы сугыш аренасына әйләнә. Сугыш башланып китүгә, рус һәм татар милләтчеләре арасында «христианнар белән мөселманнар арасында сугыш» дигән ялган тезис күтәрелә. Татар милләтчеләре төрек коралының җиңүен, рус милләтчеләре христиан коралының җиңүен өмет итәләр… Балкан сугышлары турында язып, В. И. Ленин хезмәт ияләренең бурычын «славян һәм төрек крестьяннарын бергә славян һәм төрек алпавытларына һәм башы бозыкларга каршы куярга» дип билгели.

      Ш. Камалның «Минем таныш» дигән фельетонында бу сугышта төрек коралының җиңүе турында хыялланып йөргән бер бушбугаз милләтче тасвирлана. Язучы аны тәмам көлкегә калдыра.

      Фельетонның ахырында без бу «мөселман