Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh. Əlisa Nicat

bu iki məşhur adamının yeyib-içdiyi bir anda küçədə, darvaza ağzındakı taxta oturacaqda şişpapaqlı, qara əbalı, qara saqqallı bir gənc oturmuşdu.

      O, hündür, daş hasara söykənib, dalğın nəzərlərlə qarşısından ötüb-keçənləri seyr edirdi.

      …Bax, Ozan tərəfdən gələn faytondakı dolu, qara saqqallı, qəhvəyi papaqlı o adam müctəhid İsmayıl ağadır. Ozanda cah-calallı mülkü, behişt kimi həyəti var.

      Panabad tərəfdən gələn faytondakı isə molla Zülfüqardır. Onun da qırmızı kirəmitli evi, meynələrlə dolu geniş həyəti var. Özü isə Quranı höccələyə-höccələyə oxuyur.

      Fayton fayton ardınca ötüb-keçirdi. O gələn kimdir? Aha…

      Gəncin üzünə acı təbəssüm qondu. Axund Sədrəddin…

      Birdən başı üstə yüksələn zil səs onu xəyaldan ayırdı. Şəfi yana çevrildi. Bu, bir az aralıda göy günbəzli Şah Abbas məscidinin kərpic rəngli qoşa minarələrindən yüksələn azan səsi idi. Azançıların biri pinəçi Oruc idi. Şəfi onu yaxşı tanıyırdı. Yazıq, yoxsul bir dindar idi. Səhərdən axşama kimi ikiqat olub, iki arşınlıq dükanda əlləşir, çox vaxt işindən ayrılıb məscidə gəlirdi ki, savabın hamısını özü qazansın. Şəfi göyə baxmaqdan yaşarmış gözlərini minarədən ayırıb, yüngülcə ah çəkdi və istehza ilə gülümsədi:

      Yazıq… Behiştə gedəcək… Axund Sədrəddinin heç behişt yadına düşmür. Çünki səhərdən axşama kimi behiştdədir…

      Min ev yıxıb tikirsiniz bir boş minarə,

      Ərşə çıxıb yetmək üçün pərvərdigarə.

      Bəs bunlar necə oldu? Yəqin ki, başları yeməyə qarışıb, yoxsa həyətdən səs-küy kəsilməzdi.

      Yoldan, belində dolu un kisəsi aparan bir hambal, yanınca da kisənin sahibi keçirdi. Kisənin sahibi rəhmətlik Hacı Abdullanın qohumlarından idi. O, nifrət və istehza ilə Şəfiyə baxır, arabir hambala nəsə deyirdi.

      Şəfinin yadına düşdü ki, bu gün cümə axşamıdır. Hacı Abdullanın qəbri üstə getməlidir.

      «…Hacı, Gəncənin şərəfi, mənim xoş günlərimi də özünlə apardın… Başım nələr çəkmir, Hacı. Axşam sənə şikayətə gələcəyəm. Günortanın bu istisində, dərisi beş quruşa dəyməyən iki zat məni neçə saatdır ki, qapıda oturdub gözlədirlər. Özləri də bilir ki, nahar eləməmişəm».

      Balaca çinar kölgəsinin yerini dəyişdikcə Şəfi də taxta oturacaq üstə yerini dəyişirdi. Nəhayət, darvazanın balaca qapısı cırıldayıb açıldı. Nökərin başı göründü:

      – Əyə, gəl, çağırırlar.

      Şəfi ağır-ağır qalxdı. Faytonların, arabaların qaldırdığı toz üst-başını tamam bulamışdı. Paltarına əl gəzdirib çırpdı, sonra həyətə girib gördüyü mənzərədən qeyri-ixtiyari duruxdu, tutqun, qüssəli gözləri geniş açıldı.

      Şəfinin qarşısında iri bir həyət dururdu. Otlar əlvan xalı kimi hər yana döşənmişdi. Yaşıllığın qoynunda naxış kimi uzanan və budaqlanan cığırlar adamı, həyəti kölgələmiş üzüm tənəklərinin altına, boyları balaca, meyvələri bol olan ağacların dibinə aparırdı. Hər tənək dibindəki kölgəlikdə taxta oturacaqlar qoyulmuşdu.

      Həyətin lap ortasında yüksələn xan çinarın altında mərmər hovuz vardı. Hovuz o qədər ağ idi ki, Şəfinin gözləri qamaşırdı. Fəvvarədən hovuza tökülən su, yarpaqlar arasından süzülüb keçən qızılı şəfəqlər altında göy qurşağı kimi rəngdən-rəngə çalır, şırıldayıb oynaşırdı.

      Həyət başdan-başa gül-çiçək, hər yan tərtəmizdi.

      Nökərin dalınca gedən və qəlbində sonsuz bir qubar aparan Şəfi başını qaldırıb göyə baxdı. Həyətin üstündəki səma da aydın, təmiz idi.

      «…Ey qadir allah, dünyaya nə qədər bol gözəllik, səadət səpələmisən. Amma gör kimlərin həyətinə, kimlərin həyatına…»

      Şəfi üst-başına baxdı. Köhnə tozlu çuxa, sürtülüb yeyilmiş əba, köhnə papaq… Şəfiyə elə gəldi ki, o, bu həyətdə təzə paltarda köhnə yumaq kimidir.

      – A kişi, gəl, sonra baxarsan…

      Başını aşağı dikib, nökərin ardınca ağır-ağır pillələri çıxdı.

      Nökər qapını açıb əliylə Şəfiyə işarə elədi. Şəfi məstlərini çıxarıb içəri keçdi. Salam verib dayandı.

      Başında araqçın olan İbrahim xan yeməkdən doyub, yumşaq səndəl üstə yastıqlanmışdı. İri, girdə gözləri, istehza və maraqla içəri girən cavan mirzəyə dikilmişdi. Çənəsində iri düyü dənəsi yapışıb qalmışdı.

      Şəfi düşündü.

      «…Görəsən bunların yeməkdən başqa da düşündükləri bir şey varmı?» Hacı Qafur başını əyib hələ də yeyirdi. Şərab kuzəsi yarıya qədər boşaldılmışdı.

      İbrahim xan bu cavan haqqında eşitmişdi. Qabaqlar, hətta gərək ki, onunla hansı bir məclisdə də olmuşdu. Xan gözlərini qıyaraq:

      – Səni hardasa görmüşəm, – dedi.

      Şəfi təbəssümə bənzər bir ifadəylə başını tərpətdi:

      – Ola bilər.

      Xan onun sözlərinə əhəmiyyət verməyərək:

      – Hacı Əbdürrəhmanın anasının yasında vardınmı? Hacı Abdullaynan? – soruşdu.

      – Bəli, – Şəfi bu dəfə tutqun halda cavab verdi. Ağzındakı son tikəni udan Hacı Qafur:

      – Bəli, bəli, – dedi. – Mən də ordaydım. Amma yaman da mübahisə düşdü ha…

      – Deməli, Hacı Abdullaynan aşnaydın?

      Şəfinin dodaqları titrədi.

      Xan dinmədən başını aşağı dikib dayanan Şəfini süzdü…

      Nəhayət, içəri girən nökərə sarı döndü. Əllərini yudu, sildi. Hacı Qafur da əllərini yuyub siləndən sonra, nökər süfrəni yığışdırmağa başladı.

      – Hə…

      Hacı Qafur yerində rahatlanıb, Şəfiyə tərəf döndü:

      – Hə, necəsən? Otur, otur…

      Şəfi gözucu səndələ baxdı, amma oturmadı. Hacı Qafur bundan razı halda xana sarı döndü:

      – Yaxşı, nə deyirsən?

      Xan gözlərini Şəfidən ayırmadan:

      – Pis oğlana oxşamır, – dedi.

      Nökər iki qəlyan gətirdi. Xan qəlyanın birini alıb:

      – Qələmdan gətir, – dedi.

      Nökər getdi. Hər ikisi qəlyanı sormağa başladı. Bayırdan şən uşaq çığırtısı eşidildi. Kimsə tup-tupla qaçdı. Sonra ayaq səslərinin sayı çoxaldı. Kimisə hədələyən qadın səsi eşidildi. Nökər əlində qələm-kağız içəri girdi. Xan başıyla Şəfiyə işarə edərək:

      – Otur, baxtını