Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh. Əlisa Nicat

cavanın dodaqları ağır-ağır pıçıldadı:

      – Gəlir, Hacı Abdullanın dostu Mirzə Şəfi gəlir.

* * *

      …Günortaya az qalırdı. İbrahim xanın ikimərtəbəli qırmızı kirəmitli evində yemək hazırlığı görülürdü. Xan geniş, hündür eyvanın gündoğan tərəfində üst-üstə qalanmış yumşaq balışlara dirsəklənib, ikinci arvadı Zeynəb xanımdan olan oğlu Əbülfəzlə nərd oynayırdı.

      Xan gümüş xətli zərləri ağ, ətli ovcunda sıxıb atdı. Ata ilə oğlun gözləri taxta üstə diyirlənən zərlərə zilləndi.

      Şeş-beş… Şeş-beş.

      Xan qəhqəhə çəkdi:

      – A bala, a bala, sən mənimlə oynaya bilməzsən.

      Xanın kök, göyçək, sarışın oğlu qəzəblə zərləri götürdü, bir-birinin üstə qoyub atdı. Zərlər xeyli fırlandıqdan sonra oğlana acıq verirmiş kimi yenə eyni xallar üstə dayandı.

      – Dü-bir…

      Oğlanın göyçək üzü eybəcərləşdi. Xan isə daha bərkdən qəhqəhə çəkdi. Xan gülür, oğlu hirslənirdi. Nəhayət, Əbülfəz yad adamla danışırmış kimi atasına: – Zərləri at, – dedi.

      Xan, oğlunun hirslənməyindən ləzzət alıb doyandan sonra yaşarmış gözlərini yaylıqla sildi.

      – Bax ha, qoşalamaq istəyirsən, dü-bir atırsan, mən halalca atıram, allah da mənə verir.

      Həyətdə o yan-bu yana gedən nökərlər xanın kefinin kök olmağından sevinmiş halda gülümsəyir, bir-birlərinə göz vururdular. Küçədən ötüb-keçən faytonların cırıltısı, atların fınxırtısı eşidilir, faytonçuların – yoldan keç, yoldan keç, – səsləri gəlirdi.

      İbrahim xan yenə zərləri atmaq istəyəndə nəsə xatırladı, əlini həyətə sarı yelləyib səsləndi:

      – Ay uşaq, ay uşaq…

      Nökər əlindəki dolu kuzəni yerə qoyub eyvana sarı boylandı.

      – Bəli, ağa.

      – Zeynəbi çağır.

      Nökər kuzəni götürüb getmək istəyirdi ki, xanın acıqlı səsi eşidildi.

      – Hara gedirsən?

      Nökər yenə kuzəni yerə qoyub geriyə döndü. Xan nökərə baxmadan soruşdu:

      – Əjdər xanın evini tanıyırsanmı?

      Uzunsov sifətli, nazik burunlu nökər eyvana yaxınlaşdı.

      Xan bayaqdan bəri, – ata, oyna, ata, oyna, – deyib ağlamsınan oğlunun üzünə baxdı. Gülümsədi. Nökəri unudub, zərləri ovcuna aldı, əlini hərlətməyə başladı:

      – Yaxşı, ala, bu da sənə bir şeş qoşa, – dedi.

      Bər ikisinin intizarlı nəzərləri altında fırlanan zərlər doğrudan da cüt şeş üstə dayandı. Xan yenə qəhqəhə çəkdi. Həyətin o başından nazik, hədələyici səs eşidildi.

      – Ay Hüseyn, ay Hüseyn.

      Nökər xanımın qəzəbli səsini eşidib diksindi. Xan gülməkdən dayandı, nökərə baxdı.

      – Hə… dünən Aslan xanın təsbehi yadından çıxıb məndə qalıb. Al, bu saat qaç onlara. Bir də «Açıqbazar»ın dalında papaqçı Baxşəli var, gör araqçın hazırdı, ya yox? Get.

      Xan yenə oğluna sarı döndü, onun daha da qızarmış təmiz, girdə üzünə, sarışın saçlarına, iri, ala gözlərinə baxdı. «Gör necə bacısına oxşayır. Elə bil qızdır».

      Əbülfəz:

      – Düz atmırsan, cütlüyürsən, – dedi. – Özün də o qədər onnan-bunnan danışırsan ki, oyunun da ləzzəti qaçır.

      Xan, oğluna cavab vermək istəyirdi ki, ikinci arvadı Zeynəb xanım eyvanın o başından göründü.

      Zeynəb gözəl, sarışın qadın idi. Tərpənişindən məlum olurdu ki, təsərrüfat işlərinə o qədər qarışmasa da, evdə xanım odur. Evin gəlir-çıxarına isə xanın birinci arvadı Kişvər xanım baxırdı. Övladı olmadığına görə xan ikinci dəfə evlənib Zeynəb xanımı almışdı. Kişvər xanım həmişə ciddi, qaşqabaqlı idi. Zeynəbin isə dodaqlarından təbəssüm əskik olmurdu.

      Xanım gəlib əri ilə oğlunun yanında dayandı. Oğluna baxıb gülümsədi:

      – Hə, kim udur?

      Əbülfəz əlini atasına uzadaraq:

      – Düz oynayır bəyəm, – dedi.

      Zeynəb xanım ərinə baxıb nazla acıqlanaraq:

      – Qoyar ki, uşaq bir yol udsun, – dedi.

      Xan birdən-birə qaşqabağını tökdü:

      – Yeri arxalığımın döş cibində sarı təsbeh var, ver gədəyə. Dünən məclisdə aldım, yadımdan çıxıb qaytarmamışam. Tez ol, kişi narahat olar…

      Xanım sallana-sallana getdi.

      Həyət qapısı döyüldü. Nökər Əlimərdanın girdə sifəti göründü.

      – Xan, Hacı Qafur gəlib.

      İbrahim xan atmağa hazırladığı zərləri yavaşca taxta üstə buraxıb, ayağa qalxdı.

      – Gəlsin, bu tərəfdən gəlsin.

      Xan pərt olmuş oğluna baxdı. Əlini onun başına çəkdi:

      – Yaxşı, sonra oynayarıq, – dedi, – get qızı göndər gəlib yığışdırsın.

      Darvaza tərəfdən Hacı Qafurun gümrah səsi eşidildi.

      Xan dodaqaltı:

      – Zalım oğlu gurultuyla gəlir, – dedi.

      Sonra gülümsəyib başını bulaya-bulaya otağa keçdi. Bu, geniş hündürtavanlı qonaq otağı idi. İri, üstünə atlaz örtük sərilmiş mizin dövrəsində məxmər oturacaqlı səndəllər düzülmüşdü. Yuxarı pəncərələrin şüşələri rəngbərəng idi. Göy, qırmızı, sarı. Aşağıdakılar isə adi şüşələrdən idi. Görünür, yuxarıdakılar yaraşıq, aşağıdakılar isə işıq və hava üçündü.

      Hacı Qafur Gəncənin ən işgüzar adamlarından biri idi. Kimin şəhərlə nəyə ehtiyacı olurdu, Hacı Qafuru tapırdı. Kimə cins at lazımdır, Hacı Qafura desin. Yaxşı ov iti, yaxud qızılquş istəyirsə, Hacı Qafurdan soruşsun. Əla Kaşan xalçası lazımdır, Hacı Qafuru gör, mülk satmaq, elçiliyə adam göndərmək istəyirsən, Hacı Qafur hazır. Hacı Qafur Gəncə məclislərinin də bəzəyi idi. Kefcil, zarafatcıl bir adam idi.

      Sifətində nəzərə dəyən uzun, ortası azca əyilmiş burnu idi.

      İbrahim xan pilləkəndə ayaq səsləri eşidib qapıya tərəf yeridi. Xörək iyini duymuş Hacı Qafur qırmızı gözlərini hərlədib içəri boylandı.

      – A kişi, sən məni əldən saldın. Bu böyüklükdə mahalda kimi tapıb gətirirəm, bəyənmirsən. Hacı Nəsirin xəttini bəyənmədin, şair Fazilin özünü, Şəfi əfəndinin də xasiyyətini. Axır eləsini tapmışam ki, gündüz çıraqla axtarsan tapa bilməzsən. Bunun da eybi var, özü də hamısından böyükdür, amma bilirəm ki, bəyənəcəksən… Niyə? Çünki dəryayi-elmdir. Müdriklərin