Keçmişdən gələn səslər. Болеслав Прус

onu pan tikməyibsə, yəqin alman da tikməyəcək, – deyə arvadı etiraz etdi. – Səndə heç nə alınmayacaq.

      – Bəlkə, getməyə dəyməz?

      – Yox, hər halda, get… Cəhd elə.

      YEDDİNCİ FƏSİL

Pan Yan arzulayır, Qayda isə təəccüblənib

      Pan Yan Şmulun: “Hərəyə beş morq istəyirlər” yazısını alaraq, işin nə yerdə olduğunu dərhal anladı və barəsində hələ bir neçə gün əvvəl heç fikirləşmək belə istəmədiyi uçurumun kənarında dayandığını hiss etdi. O, qızdırmaya düşdü, ilk anda hətta ruhdan düşdü, amma sonra təəccüblə bütün xülyaların itirilməsinin hələ ən dəhşətlisi olmadığına əmin oldu.

      Bu dəqiqədən etibarən pan Yanın arzuları başqa istiqamət aldı, onlar doğrudur, daha az müəyyən, ancaq əvəzində geniş və əlverişli, uçuşlarını heç nəyin sıxışdırmadığı sahəyə keçdi.

      Əvvəlcə bəd xəbərə görə Şmula qarşı inciklik kimi bir şey hiss etdi, ancaq bununla belə, bu adamın ona sadiq olduğuna bir daha əmin oldu. Sonra xidmətçiləri və ev qulluqçularını xatırladı və mülkün satılmasından alacağı pulla hamısı ilə hesablaşmaq qərarına gəldi. Nökərlərini incitməyə heç cür meylli deyildi, bu heç onun haqq-hesabına da daxil deyildi.

      Anelka haqqında fikirləşdi və tez onun barəsindəki fikri qovdu… Sonra arvadı və Yuzek barəsində fikirləşdi. Indi ailəsinin hansı vəziyyətdə qaldığını fikirləşmək istəmirdi. Bunun müvəqqəti olduğunu, itib-batmayacaqlarını, xalanın kömək edəcəyini özünə təkrar edirdi. Yalnız, o tez qayıdaydı…

      Lap bu yaxınlarda yenidən təmir edilmiş, əvvəlki zamanlarda qonaqlarla birlikdə elə hay-küylə şənləndiyi ev haqqında, ov etdiyi meşələr, ona cəmiyyətdə şərəfli mövqe verən bütün bu torpaqlar barəsində fikirləşirdi… Indi isə o laxlayacaq!.. Nəhayət, bu mülk arvadına məxsusdur, ona cehiz kimi gətirmişdi və uşaqlarına keçməli idi! Xala, xala qurtarar, o hər şeyi yoluna qoyar! Kəndlilərə isə yerində oldu, əgər belə xəsis axmaqlardırsa, ikiüzlü və ədalətsizdirlərsə, qoy yeni mülkədarları olsun. Kimdən məhrum olduqlarını və öz inadcıllıqlarından yana nə etdiklərini öyrənəcəklər!

      Intiqam yanğısı və xalaya ümid elə güclü idi ki, pan Yanı mülkün itirilməsi və ailəsinin gələcəyi barəsindəki fikirlərdən olduqca tez yayındırdı.

      Lakin Anelka, onun şanlı, demək olar, böyümüş qızı qalırdı. Cehizsiz, təhsilsiz qızı hansı tale gözləyir?.. O, bağı, otağını elə sevir ki… Atası haqqında nə fikirləşəcək? Ona elə inanırdı ki…

      Anelka pan Yanın gözündə, sanki, ona hansı pisliyi etdiyini hələ bilməyən bütün ailəni təcəssüm etdirirdi. Anelka hər şeyi hiss edir, hər şeyi anlayar və öz hisslərini bacardığı kimi ifadə edər: yalnız bir baxış, sifətdəki rəng və sual.

      “Mürəbbiyədən imtina etmərəm” – pan Yan özünə belə dedi və sanki, xilasedici çıxış yolu tapmış kimi təsəlli tapdı. Mürəbbiyə Anelka qarşısındakı günah hissindən qorunduğu , hər necəsə, qalxan kimi xidmət etməli idi.

      Planlarının dağıldığı və mülkü satmaq lazım gələcəyi barədə heç kəsə ağzını da açmadı. Əksinə, şam yeməyində həmişəkindən daha şən idi və yalnız Anelkaya baxmamağa çalışırdı. Lakin gecəni pis keçirdi: hətta, elə bil, qızdırmışdı. Ehtimal, sinirlərinin güclü şəkildə pozulmasından idi ki, yarımyuxuda ona dəhşətli yüksəklikdən düşdüyü kimi gəldi. Bu zaman onun hərəkəti heç nə ilə əlaqəli deyildi, başı gicəlmirdi, yalnız ayaqları altında dayaq olmadığını hiss edirdi. Boğulmuş ruhi iztirablar bəzən özünü simvolik yuxular şəklində göstərir.

      Ah, əgər insanın vicdanı ağrısaydı, gəmirsəydi, yandırsaydı! Yox o yalnız hardasa dərinlikdə hiss olunmayan tükdən nazik qurd kimi eşələnir. Insan özünü çimdikləməyə, ayaqlarını taqqıldatmağa, mebelin yerini dəyişməyə başlayır. Ona elə gəlir ki, belə kobud vasitələrlə qurdu qorxudar. Budur, hər şey keçdi! Lakin özünü dinləyirsən, orda, dərinlikdə isə artıq yenə də nə isə və bir an da durmadan qaşıyır.

      Borcla yüklənmiş mülkün itirilməsi mücərrəd ideyalar, həyatın əhəmiyyətli hadisələrinin təhlililə məşğul olan və bu dünyadan olmayan adamlara boş şey kimi görünə bilər. Lakin pan Yan üçün bu, böyük bədbəxtlik idi. Payız lehməsində dəfələrlə baldan, yaxud vizitdən qayıdaraq, öz isti, dəbdəbə ilə təchiz edilmiş, soyuq və yorğunluğun unudulduğu evi barədə həzzlə fikirləşmiş və irəlidə, pəncərələrdə alovların sayrışmasını və həyətdə itlərin hürməsini gözləyərək, səbrsizliklə qaranlığa baxmışdı. Bəzən o, şəhərdən gələn yolda həyəcanla evdə onu hansı sürprizin gözlədiyini, arvadına və uşaqlarına bir şey olub-olmadığını özündən soruşmuşdu. Bununla belə, belə həyəcanlar pan Yana olduqca gec-gec baş çəkərdi. O, şəhər həyatını, sifət və əyləncələrin növbələşməsini sevirdi, kənddə oturmaq və turşumaq onun adətində deyildi. Lakin hər şeyin itirildiyi indi acı təəssüflə öz otaqları, park və nohur, Anelka, hətta arvadının qəribəlikləri və Yuzekin xəstəliyi haqqında fikirləşirdi.

      Müflisin qəlbini bu cür pişiklər qaşıyırdı. Hər cür başqa, daha amansız fikirlər də gəlirdi… Lkin pan Yan başqa şey barəsində fikirləşməyə çalışaraq, onlara aydın forma almağa imkan vermirdi və beləliklə, daxildəki, hardasa, dərinlikdəki usandırıcı-asta və usanmaz hərəkətlərini nə sürətləndirmək, nə də dayandırmaq mümkün olmayan həmin qurd eşələnməsəydi, nisbi ruhani rahatlıq tapa bilərdi.

      O gün səhər pan Yan solğun idi və yorğun görkəmi vardı. Səhər yeməyində ona mehtərlərdən birinin tarlanı korladığına görə Qaydanın atını tutduğunu dedilər. Bu yerdə pan Yan bir qədər canlandı və kəndlilərin vicdansızlığı barədə boşboğazlıq etməyə başladı.

      Müəyyən vaxtdan sonra nökər Qaydanın gəldiyini bildirdi. Mülkədar artırmaya çıxdı və orda Anelkanı gördü. Qız qorxaq maraqla sifətinin ifadəsi zəhmlidən daha çox karıxmış olan nəhəngə baxırdı.

      – Nə var? – pan Yan belə başladı –Yenə mənim buğdam sənin atlarının xoşuna gəlib?

      – Cənab pan, indi necə olduğunun bütün həqiqətini sizə deyəcəyəm, – deyə kəndli yerə qədər ona təzim edərək, cavab verdi. – Gün qalxanda qızıma atları dincə qoyulmuş tarla olan yerdə yolun yanında otarmağı tapşırdım. Bu quldurlar isə dönmüş və buğdaya getmişlər. Sizin mehtər qaçıb gələrək, onları götürəndə bəlkə hələ bir otu qırpmağa da macal tapmamışdılar. Bu yerdəcə ölüm ki, belə olub!

      Kəndli şapkasını əlində əzişdirirdi, amma pan Yanın gözlərinə cəsarətlə baxırdı, o isə istehza ilə gülümsəyirdi.

      – Hə, – deyə, nəhayət, sözə başladı, – eşitmişəm ki, artıq meşəni torpağa dəyişməyə razılaşmırsız.

      Qayda qulağının arxasını qaşıdı.

      – Cənab pan, ağalar deyirlər ki, sizdən, heç olmasa, həyətə beş morq almaq lazımdır, – dedi.

      – Əgər vermək istəsəydim, hamısını götürəcəyinizi