Qartallar sınır tanımaz. Ali Kafkasyalı

ection>

      Azərbaycanın Qızıl Ordu tərəfindən 27 Aprel 1920-ci ildə işğal edilməsinin 100-cü ildönümündə babam Məmməd Babanın, atam Aloy Hacının və bütün Qafqaz Qartallarının əziz xatirələrinə ithaf edirəm.

      Gənclərin, saxta tarixlərin pəncəsindən qurtulması üçün onlara atalarının həqiqi həyat hekayələrini sunmaq lazımdır.

      Birinci Bölüm

      Silahlı Təşkilat

      Dindirmə Otağında…

      Bütünlüklə daşdan tikilmə iki qatlı Kars Milli Əmniyyət Xidmətləri Rəisliyi binasının dindirmə otaqlarından biri… Bu heybətli məkanda yaşanan nə ilk, nə də son dindirmədir bu.

      Ah! Mümkün olsaydı, boydan-boya cızıq-cızıq yazılarla dolu bu divarlar dil açıb danışa bilsəydi, maraq göstərən adama nələr söyləməzdi. Başınızı azca qaldırıb yuxarıya, tavana baxarmısınız? İllər boyu sobanın tüstü-dumanı canına hopduqca necə də tündləşərək kirli qəhvəyi rəngə çalır. Bu sarı şam taxtalar azmı şahidlik etmişdir məzlumların çarəsiz baxışlarına, məsum igidlərin kükrəyişinə… Dəmir barmaqlıqların mühafizəsində tünd külrəngi pəncərəaltıların arasındakı səkkiz təbəqə kirli şüşəyə nə deyərsiniz? Kim bilir, göy gurultusunu andıran nə qədər hiddətlər, nə qədər şantajlar, nə qədər ümidsiz yalvarışlar onda əks-səda vermişdir şəhərin laqeydliyinə. Quşların qanad çırpıntıları, məhdud görüntüləri pəncərədən bu rütubətli məkana düşərkən bir ümid olmuşdurmu görəsən… Bəs bulanıq mavi cilalı bu masaya nə deyərsiniz? Adi bir fırçayla insanın gözünə batarcasına kobudluqla işlənmiş inventar nömrəsi neçə il öncə yazılmışdır görəsən? Kiçicik otağa sabitlənmiş, küncü-bucağı yer-yer çatlaq, çuqun və taxta qarışığı masa dilə gəlsəydi, sizcə, gördüyü bu qədər xəyanət arasında hansını seçərdi anlatmaq üçün?

      İstər divar, istər tavan, bir pəncərə və ya qaranlıq siyirməsində bu qədər sirri qoruyub saxlayan bir masa, fərqi nəymiş? Yetər ki, biri dilə gələydi…

      Əmin olun, eşidib biləcəyiniz hekayət bu qorxunc məkanda yaşanan nə ilk olardı, nə də sonuncu…

* * *

      “Neçə ildir qaçaqsan?”

      “On ildən çoxdur.”

      “Dağda kimlərlə atışdınız?”

      “Bolşeviklərlə! Daha çox qarşımıza ermənilər çıxdı. Sonra satqınlar… Ruslar aralıda dayandılar! Bu arada bir neçə yoldaşımız şəhid oldu, bir neçəsi yaralandı.”

      “Bütün bu müddət ərzində dağlardamı qaldınız?”

      “1927-də inqilabın on illiyi ilə bağlı olaraq əfv elan olundu, biz də dağdan endik. Bolşeviklər bizi hökumət orqanları ilə əməkdaşlığa çağırdı, qəbul etmədik.”

      “Hamı bir nəfər kimi qəbul etmədi?”

      “Bəzi yoldaşlarımız çoluq-çocuğunu, anasını, atasını ölümdən qurtara bilmək üçün razılıq verib, müxtəlif idarələrdə işə təyin olundular. Bizim kimi əməkdaşlığa yaxın getməyənləri yenidən təqib etməyə, sıxma-boğmaya başladılar. Üç-beş il başımızı birtəhər saxladıq. Sonunda məcburən ikinci vətən bildiyimiz Türkiyəyə sığındıq. Canımızın yarısı sınırın o tayında qaldı. Acılarmızı da özümüzlə gətirdik.”

      “Əməllərindən peşmansanmı?”

      “Nəyə görə peşman olmalıyıq? Biz Mövlananın dərgahında deyilik ki. Sovetlerin zulmü altındayıq. Anamızı, atamızı, orada qoyub canımızı birtəhər qurtardıq. Qoynu dolu arvadını o diyarda qoyub qaçmağa məcbur olsaydın, sən nə edərdin? Peşman olub da haqq, hüquq tanımayan, zülm yağdıran bir hökumətə xoş üzləmi baxacaqdım? Zalımlara qarşı çıxmaqdan, bu qədər suçsuz-günahsız insanımızın canına qəsd edən düşmənlə savaşıb intiqam almaqdan niyə peşman olmalıyam? Əksinə, onlardan qisas aldıqca ürəyimizə sərin su səpilir. Haqsız bir iş görmürük ki, peşman da olaq.”

      “…”

      “Harada qalırsan?”

      “Qarabağlı Hanında.”

      “Dövlət sənə ev-eşik, mülk vermədimi?”

      “Verdi, fəqət almadım.”

      “Niyə almadın?”

      “Bəyim, ölkəmizi əlimizdən aldılar. Bizə dağ-daşı məskən tutmaqdan başqa yol qoymadılar. Qarımızı, qızımızı Sibir vilayətlərinə sürgün etdilər. Din adamlarımızı, alimlərimizi suçsuz yerə güllələdilər. Xalqımızı səbəbsiz yerə qırırlar. Bütün bunların haqq-hesabını çürütmədən necə ola bilər ki, mən Türkiyə hökumətinin verdiyi payı alıb, heç bir şey olmamış kimi üstündə yatım? Biz and içmişik, ölkəmizi işğaldan, xalqımızı Sovet zülmündən qurtarmadan silahımızı yerə qoymayacağıq.”

      “Türk dövlətinin verdiyi evi-eşiyi, mülkü, tarlanı, çayırı-çəməni alıb yenə mücadiləyə davam etsən olmazdımı?”

      “Olmaz, əfəndim, olmaz! Sərvət sahibi insan mücadilə edəmməz. Başını qaldırıb ətrafına baxammaz. Malının-mülkünün əsiri olar. Ayıb olsa da, önünə atılan sümüyü yalayan köpəyə dönər.”

      “Bilmirəm bunun fərqindəsinizmi? Bizim qanunlar sizə burada suç işləmək haqqı vermir.”

      “Bəy əfəndi, baxınız, bizim dərd-sərimiz bolşeviklərlədir. Biz türkük və Türk millətinin varlığı üçün mücadilə edirik. Bu gün qədrimizi, qiymətimizi bilməsəniz, sabah meydan satılmışlara qalar. Qarşınızdakılar satqınlar olar.”

      “Biz nə edəcəyimizi səndən öyrənəsi deyilik. Sən suallara cavab ver. Filosofluq etmə.”

      “Xətrinizə dəyməsin, amma müsaidənizlə bunu da deyim. Əgər nə edəcəyinizi yaxşı bilsəydiniz, Orta Şərqin bir neçə saxtakar, ikiüzlü əşirətini dost bilib Krım xalqına, Gəray xanlara, qəhrəman Qafqaz xalqlarına, Şeyx Şamillərə arxanızı çevirməzdiniz.”

* * *

      Bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirmiş, çox keçmədən yeni, canavar – gerçək sifətini göstərmişdi.

      Sovet zülmündən qaçan Qafqazlı aydınların sığındığı şəhərlərdən birinə çevrilmişdi Berlin. Onların arasında önə çıxan biri vardı, Əli Əhmədoğlu. Onun düşüncəsincə, Qafqaz türklərinin Sovet işğalından sonra dağılıb əriməmələri və fürsət gələndə təkrar ayağa qalxmaları üçün təşkilatlanmaları şərtdir. Bu işə əksəriyyəti Qarsda dolaşan qaçaqlardan başlanmalı, öncəliklə onlar təşkilatlandırılmalı. Əhmədoğlu, bu yöndəki fikrini gerçəkləşdirmək üçün ən güvəndiyi əqidə dostlarından Doktor Sultanovu aradı. İndilərdə hər biri özünə görə bir sipərə çəkilmiş, gözünü budaqdan ayırmayan qartal balalarını oyandırma vəzifəsini ona həvalə etdi.

      Qurulacaq təşkilata daxil olan hər üzv lazım gəldikdə Sovet ərazisinə keçəcək, aksiyalara baş vuracaq, adam qaçıracaq; qısa deyilsə, ölməyi və öldürməyi gözünün altına alacaqdı.

      Novorossiysk Universiteti Tibb fakültəsini bitirən Sultanov, Azərbaycanın ilk bağımsızlıq hərəkatında fəal iştirak etmiş, qısa ömürlü Milli Məclisdə millət vəkili olmuş, nazir vəzifələrində çalışmışdı. Kommunist hakimiyyətinin təqiblərinə uğrayınca Avropaya getmiş; Paris, İstanbul, Tehran xəttində qurduğu komitələrlə bolşeviklərə və erməni daşnaklara qarşı mücadiləyə başlamışdı. İndi bunların bir bənzərini Qarsda həyata keçirəcəkdi. Qaçaqlar ən yaxşı silahlarla təmin olunacaq və bu amacla yönləndirilib fəaliyyətdə olmaları yoluna qoyulacaqdı.

      Doktor Sultanov öncəki nəslin önəmli siması Ənvər Paşanın heyranıydı. Paşanın Təşkilati-Məxsusənin qurulmasındakı rolunu, 15 sentyabr 1918-ci ildə Bakının, qardaşı Nuru Paşa tərəfindən alınmasındakı qərarlılığını çok təqdir edirdi. Böyük savaşdakı məğlubiyyətdən sonra əzmini itirmədən Türküstana getməsi, ata yurdunda ruslarla savaşarkən şəhid olması Sultanovun gözündə Paşanı daha da etibarlı bir mövqeyə yüksəltmişdi.

      Doktor Sultanov təşkilatlanma məsələsini qaçaqlarla üz-üzə müzakirə edəcəkdi. Özünün Qarsa