Hekayələr. Антон Чехов

söyüdün altında… – Sonra o, acı-acı gülümsəyərək əlavə etdi, – qızcığaz öldü.

      Yakov bütün yaddaşını topladı, lakin nə uşağı, nə də söyüdü yadına sala bildi.

      – Bu, sənin gözünə görünür, – dedi.

      Keşiş gəldi, dua oxudu. Sonra Marfa sayıqlamağa başladı və səhərə yaxın öldü.

      Qonşuluqda yaşayan qarılar onu yudular, geyindirib tabuta qoydular. Keşişə artıq pul verməmək üçün Yakov özü dua oxudu. Qəbir üçün ondan bir qəpik də almadılar, çünki qəbiristan keşikçisi onun xaç atalığı idi. Dörd nəfər kəndli tabutu pulla deyil, Yakova hörmət etdikləri üçün qəbiristana apardı. Tabutun dalınca qoca arvadlar, dilənçilər və iki nəfər qələndər gedirdi. Qabaqlarına çıxan adamlar xaç vururdular… Yakov da çox razı idi ki, hər şey öz qaydası ilə, şərəflə, həm ucuz, həm də heç kəs incimədən başa çatdı. O, son dəfə Marfa ilə vidalaşarkən əlini tabuta vurub fikirləşdi ki, yaxşı düzəldib.

      Lakin qəbiristandan qayıtdıqdan sonra bərk qüssələndi. O, özünü pis hiss edirdi: boğazı yanır, ağır-ağır nəfəs alırdı, ayaqları süstləşmişdi, su içmək istəyirdi. Başına da cürbəcür fikirlər gəldi. Yenə də yadına düşdü ki, bütün ömrü boyu bir dəfə də olsun Marfaya acımamışdı, ona mehribanlıq etməmişdi. Bir daxmada yaşadıqları əlli iki il çox uzun sürmüşdü. Ancaq necə olmuşdusa, bu müddət ərzində o, bircə dəfə də Marfa haqqında düşünməmişdi, ona fikir verməmişdi, sanki, o, adam deyil, bir pişik, ya da it idi. Lakin Marfa hər gün sobanı yandırırdı, xörək bişirirdi, çörək bişirirdi, suya gedirdi, odun yarırdı, onunla bir çarpayıda yatırdı, toylardan sərxoş qayıtdıqda həmişə onun skripkasını hörmətlə divardan asırdı, özünü də yatağa uzandırırdı. Bunları da dinməzcə, qorxa-qorxa və qayğıkeşliklə edirdi.

      Yakov bu fikirlərlə məşğul ikən Rotşild gülümsəyə-gülümsəyə və baş əyə-əyə ona tərəf gəlirdi.

      – Mən sizi axtarıram, əmican, – dedi. – Moisey İliç sizə salam göndərdi və tapşırdı ki, bu saat onun yanına gələsiniz.

      Lakin Yakovu məşğul edən bu deyildi. O, ağlamaq istəyirdi. “Əl çək!” – deyərək yoluna davam etdi. Rotşild yenə qabağa qaçaraq həyəcanla dedi:

      – Heç belə şey olarmı? Moisey İliç inciyər! O tapşırdı ki, bu saat gələsiniz.

      Yəhudinin tövşüməsi, tez-tez göz qırpması və sifətində çilin çox olması Yakova iyrənc görünürdü. Onun qara yamaqlı yaşıl pencəyinə də, zəif və sısqa bədəninə də baxmaq iyrənc idi.

      Yakov çığırdı:

      – Nə istəyirsən, zibil? Əl çək!

      Yəhudi də qəzəblənib çığırdı:

      – Xahiş edirəm, səsini ucaltma, yoxsa səni götürüb hasardan aşıraram!

      Yakov çığırdı və yumruqlarını sıxaraq onun üstünə cumdu.

      – Rədd ol gözümdən! İtil! Bu zir-zibildən göz açmaq olmur.

      Qorxudan Rotşildin rəngi ağappaq ağardı, yerə çökdü və özünü zərbədən müdafiə edirmiş kimi əllərini yuxarı qaldırdı. Sonra yerindən qalxıb gücü yetdikcə qaçmağa başladı. Qaçarkən atılıb-düşür, heyrətlə əlini əlinə vururdu və onun uzun, arıq kürəyinin titrədiyi görünürdü. Küçədəki uşaqlar onun bu halına çox sevindilər, onun dalınca düşüb: “Cuhud! Cuhud!” – deyə çığırmağa başladılar. İtlər də hürüşə-hürüşə onun ardınca tökülmüşdü. Kim isə bərkdən qəhqəhə ilə güldü, sonra fit verdi, itlər də daha bərkdən hürüşdü… Sonra, yəqin ki, Rotşildi it tutdu, çünki o, bərk çığırdı.

      Yakov örüşdə gəzirdi, sonra o, şəhərin kənarı ilə baş alıb getdi, uşaqlar da onun dalınca çığıra-çığıra deyirdilər “Bronza gəlir! Bronza gəlir!” O gəlib çaya çatdı. Burada cüllütlər civilti ilə uçuşur, ördəklər qaqqıldaşırdı. Günəş adamı yandırırdı, suyun üzü elə parıldayırdı ki, adamın gözünü qamaşdırırdı. Yakov çay qırağındakı cığırla getdi və bu zaman çay hamamından dolubədənli, qırmızıyanaqlı bir qadının çıxdığını görüb öz-özünə dedi: “Bir ona bax, su samuruna oxşayır!” Hamamın yaxınlığında uşaqlar tilovun ucuna ət bağlayıb xərçəng tuturdular. Onu görən kimi: “Bronza!” – deyə çığırmağa başladılar. Bu da böyük koğuşlu qoca söyüd ağacı! Onun başında qarğa yuvaları vardı… Birdən Yakovun təsəvvüründə sarışın saçlı körpə uşaq və Marfanın dediyi söyüd ağacı canlandı. Bəli, bu, həmin yaşıl, sakit, kədərli söyüd ağacı idi… Zavallı necə qocalmışdı!

      O, söyüd ağacının altında oturdu və keçmişi xatırlamağa başladı. Çayın o biri tərəfində, indi çaybasar çəməni olan yerdə o zaman böyük ağcaqayın meşəsi, üfüqdə görünən o boz dağda isə köhnə şam meşəsi vardı. Çayda gəmilər üzərdi. İndi hər yer dümdüzdür, çayın o biri tayında qız kimi cavan və boy-buxunlu təkcə bir qayınağacı görünür. Çayda isə ancaq ördək və qaz üzür, heç kəs deyə bilməz ki, vaxtilə burada gəmilər üzərdi. Elə bil, əvvəlkinə nisbətən qazların da sayı azalmışdı. Yakov gözlərini yumdu və onun xəyalından bir-birinin ardınca uçuşan böyük ağ qaz dəstələri gəlib keçdi…

      O, bir şeyə təəccüb edirdi. Necə olmuşdu ki, keçib gedən bu qırx ildə, əlli ildə bir dəfə də olsun, çay qırağına gəlməmişdi? Gəlmişdisə də, çaya diqqət etməmişdi? Axı çay kiçik çay deyildi. Onda balıq tutmaq olardı, balıqları tacirlərə, məmurlara və stansiyada bufetçiyə satmaq, sonra da pulları banka qoymaq olardı. Qayıqda bir yerdən o biri yerə üzə bilərdi, skripka çalardı, camaat da ona pul verərdi. Bəlkə, yenə də çayda qayıq sürmək olardı, hər halda, bu, tabut düzəltməkdən yaxşıdır. Nəhayət, qaz saxlamaq, onları qışda kəsib Moskvaya göndərmək, təkcə tüklərindən ildə on manat pul yığmaq olardı. Ancaq o, bunları nəzərdən qaçırmışdı! Gör ona necə ziyanlar dəyib! Ah, necə ziyanlar dəyib! Əgər balıq tutmağı, skripka çalmağı, qayıq işlətməyi, qaz kəsməyi bir araya toplasan, gör nə böyük dövlət olardı! Lakin bunu heç yuxusunda da görmədi! Həyatı çox səmərəsiz, ləzzətsiz, boş yerə keçmişdi. Qabaqda isə heç bir şey görünmürdü. Geriyə baxanda da zərərdən başqa bir şey yox idi, elə zərərlər ki, yada düşəndə adamı dəhşətə salır! Nə üçün adam itkisiz və zərərsiz yaşaya bilmir? Nə üçün cavan ağcaqayın və şam ağaclarını qırıblar? Nə üçün örüş boş-boşuna qalıb? Nə üçün insanlar həmişə ancaq lazım olmayan şeyləri edirlər? Nə üçün Yakov bütün həyatı boyu savaşmış, dalaşmış, yumruqlarını sıxıb başqalarına hücum eləmiş, arvadını təhqir etmişdi? Hansı səbəbə görə bir az bundan qabaq yəhudini qorxudub təhqir etmişdi? Nə üçün insanlar, ümumiyyətlə, bir-birinin yaşamasına mane olurlar? Axı bunun nəticəsində böyük zərərlər olur! Dəhşətli zərərlər olur! Əgər nifrət və ədavət olmasaydı, insanlar bir-birindən böyük mənfəət görərdilər.

      Çağa, söyüd ağacı, balıq, kəsilmiş qazlar, yan tərəfdən su içmək istəyən quşa oxşayan Marfa, Rotşildin solğun, zavallı sifəti axşam da, gecə də onun gözləri önündən çəkilmədi. Heyvan sifətinə bənzəyən başqa sifətlər də hər tərəfdən onun üzərinə