1 Recce, volume 2. Alexander Strachan

en SAS-spanne was vir sowat sewe tot veertien dae en soms langer sonder steun ontplooi. Hierna is hulle óf onttrek óf afgewissel óf het aanvullings vir ’n verdere sewe tot veertien dae gekry. Hul taktiek was om myne op ’n pad te lê en die vyand deur middel van hinderlae aan te val. Dit het die gewenste resultate gelewer: wanneer die vyand op die pad beweeg het, is hul voertuie te voet deur ten minste ’n kompanie infanteriesoldate beskerm. Die gevolg was dat die vyand altyd ’n groot aantal troepe langs die pad moes ontplooi, wat ander ontplooiings beperk het.

      Tydens kontakte was daar as ’n reël gewoonlik verliese binne die vyand se geledere. Die verliese het hul veglus en spoed gedemp, wat die Recces dan die kans gebied het om na ’n veiliger area te onttrek. Dit was altyd ontplooiings met ’n hoë risiko wat grootliks bygedra het tot die beveiliging van Suidoos-Rhodesië en die noordoostelike grens van Suid-Afrika.

      Gedurende Desember 1977 het lede van Bravo-groep 1 VK onder leiding van kapt Hannes Venter met intensiewe opleiding begin. Die groep is ingelig dat hulle voorberei vir ’n Eheke-tipe19 operasie teen Swapo in Angola. Dit was egter weer een van die dekstories wat dikwels ter wille van geheimhouding opgedis is.

      Groot was die groep se verbasing toe hulle by Durban se lug­mag­basis aankom en twee Dakota-vliegtuie aantref wat gereed staan om hulle te vervoer. Normaalweg vind beweging na Suidwes-Afrika met ’n C-130- of C-160-vliegtuig plaas.

      Tydens ’n ander ontplooiing was die dekstorie byvoorbeeld dat die groep vir heropleiding na die Oudtshoorn-area vertrek. Om meer stukrag aan die dekstorie te verleen, is selfs die groot HF-radio-antenna op die Bluff deur die seiners in Oudtshoorn se rigting geswaai. Daar is deurentyd baie aandag aan die dekstories verleen sodat dit as volkome geloofwaardig moet voorkom en op dié manier almal (ook eie personeel) se aandag moet aflei van die werklike missie op hande.

      Op Durban se lugmagbasis het die groep in die twee Dakotas opgestyg en onderweg is hulle beveel om ander uniforms aan te trek. Pleks van die gebruiklike Swapo- of Oosblok-uniforms is die bekende Rhodesiese kamoefleeruniforms, wat in kartonhouers ver­pak en verseël was, uitgedeel. Vir die eerste keer het dit tot die groep deurgedring dat hulle eintlik na Rhodesië onderweg is. Tydens die eerste ontplooiing is nagelaat om Rhodesiese dollar aan die manne uit te reik en hulle moes in Rhodesië rande vir dollars verwissel. In toekomstige ontplooiings is spesifiek op hier­die aspek gelet.

      Die groep is gedurende die vlug deur Venter ingelig dat hulle saam met die SAS ontplooi gaan word en vir sekerheidsdoelein­des voortaan net Engels mag praat. Laat die middag het die twee Dakotas by Buffalo Range geland waar hulle onmiddellik deur die SAS-inligtingsoffisier en SAS-bevelvoerder welkom geheet en voorgelig is. 1 Recce en die SAS se Taktiese HK’s was by Buffalo Range, maar is na Mabalauta op die oewer van die Nuanetzi-rivier verskuif. Dit was hoofsaaklik vanweë sekerheidsredes en omdat die afstande na die operasionele gebied en reaksietye korter was van Mabalauta af.

      Mabalauta was ’n semi-permanente tentkamp waarvandaan die Recces en die SAS operasies na die Gaza-provinsie in Mosam­biek geloods het. Daar was verskeie loopgrawe om die basis. Die tente het onder groot bome gestaan en ’n mediese pos is in ’n tent van 4 m × 4 m ingerig. Die kleinerige ablusieblok was ’n permanente struktuur.

      Die basis was informeel in twee gedeel met die Recces en die SAS wat elk hul eie gedeelte gehad het. Elke groep het ook sy eie operasietent gehad van waar die operasionele bevelvoerders die operasies beheer het. Die manne het egter gemeng en oor en weer gekuier. Die gewoonte was om ná laastelig by ’n mortierput tussen die SAS- en Recce-deel van die kamp bymekaar te kom en ’n paar biere te drink.

      Die Nuanetzi-rivier (nou Mwenezi-rivier) was ook ’n lekker ont­spanningsplek en die manne het altyd teen laatmiddag in die rivier gaan was. Mabalauta was bekend vir sy mooi sonsopkomste en -ondergange. Dit was asof die rooigekleurde weste saans ’n groot kalmte oor die basis gebring het. Hoewel dit ’n stowwerige plek was, was dit tog altyd ’n baie welkome gesig wanneer die helikopters die operateurs ná ontplooiings daar afgelaai het.

      Recce-spanne het onafhanklik geopereer en met valskerms ge­infiltreer, waarna hulle dan met Alouette-helikopters onttrek is. Die doel van die ontplooiings was om die vyand met aggressiewe gevegspatrollies aan te val en hul logistieke steun te ontwrig. Venter het die meeste van sy tyd aan bevel-en-beheer bestee. Hy het dus elke dag baie tyd in ’n Rhodesiese Lynx-vliegtuig deurgebring waarmee hy die Russian Front deurkruis het. Die Lynx, met sy outydse push and pull-konfigurasie, was baie lawaaierig. Die vlieëniers was altyd vars en is telkens ná twee weke aan die Russian Front afgewissel.

      Venter het dag vir dag Telstar20 gevlieg om kommunikasie te bewerkstellig en verkenning te doen. Hy het oorhoofse dekking verskaf vir Alouette-helikopters en Dakotas wanneer hulle met valskermtroepe ingevlieg het en daarna weer geëksfiltreer het. Die Lynx was bewapen met twee .303- Browning masjiengewere wat bokant die kajuit gemonteer was asook met twee 37 mm- Sneb missiellanseerders met vier missiele aan elke vlerk. Hulle het ’n paar keer oos van Mapai voertuie aangeval en dikwels tydens Dakota-valskerminfiltrasies lugsteun verskaf wanneer die Dakotas vuur getrek het.

      Dakotas het altyd vuur getrek oor die Limpopo-vallei waar Russiese DShK 12,7 mm-masjiengewere ontplooi was. Die Lynx het dan op die wapenstellings afgeduik en hulle met die “swaar” wapens bestook. Dit het die gewenste effek gehad want die Lynx het die teiken geword en die Dakota kon in baie minder gevaar voortvlieg.

      Om die Alouette-helikopters oorhoofse steun te gee, moes Venter-hulle die 23 mm-lugafweerkanonne wat by die spoorweg­stasies en by Mapai ontplooi was, ontduik. Hulle het die Alouette-vlieëniers gehelp met navigasie omdat dié slegs die spoorlyn ge­volg het. Wanneer hulle naby ’n stasie kom, het Venter-hulle die Alouettes dan om die stasie gelei en wanneer hulle verby was, weer terug na die spoorlyn toe.

      Die 23 mm-lugafweerkanonne se effektiewe plafonhoogte was 1 400 m en die Telstar het net bokant dit gevlieg. Hulle het byna daagliks 23 mm-plofkoppe om en onder hulle sien ontplof, wat baie senutergend was. Wanneer dit bewolk was, het hulle net onder die wolke gevlieg. Sodra hulle vuur trek, het hulle opgewip tot binne die wolke, welwetende dat hulle steeds binne trefafstand was.

      In die Telstar het hulle baie ou valskerms aangehad en op die valskermdoeke gesit. Venter het ook sy gevegsuitrusting sowel as sy AK47 aan sy lyf gehad en hy en die vlieënier was gereed om te spring indien nodig. Hy het egter nie geweet hoe hy by die vliegtuig sou uitkom nie weens die uitrusting en wapen aan sy lyf. Van­weë al die ure in die lug kon Venter teen hierdie tyd self ook al die vliegtuig hanteer ingeval ’n noodsituasie sou opduik. Hy was volgens hom in staat om die vliegtuig te beheer tot op die finale aanloop.

      Die vlieëniers saam met wie hy gevlieg het, was jonk en waag­halsig, so ook die Alouette-vlieëniers wat onverskrokke was en noodonttrekkings onder baie gevaarlike omstandighede uitgevoer het. Hulle het soms weens te min brandstof in die bos geland son­der dat hulle presies geweet het waar hulle is. Soms kon dit selfs in Mosambiek gewees het. Die Lynx het dan Alouettes met brand­stof na die gestrande Alouette gelei. ’n Hele paar vlieëniers en bemanning van die SA Lugmag het tydens die Rhodesiese konflik Alouette-helikopters gevlieg. Onder hulle was kapt Dave Atkinson wat met ’n Honoris Crux-dekorasie vereer is – ’n onverskrokke vlieënier en ou vriend van 1 Recce wat nie geskroom het om Recce- en SAS-spanne onder vyandelike vuur op te pik nie.

      Kapt Arthur Walker was ook in Rhodesië ontplooi as Alouette-helikoptervlieënier. Die Honoris Crux Goud (HCG) is later aan hom toegeken vir sy onverskrokke optrede tydens ’n operasie op 15 Januarie 1981 in Angola. Later daardie jaar, op 29 Desember, onderskei hy hom weer tydens ’n operasie in Angola en word met die HCG-balkie vereer. Walker het dus twee keer die HCG ontvang en was die hoogs gedekoreerde soldaat in die SAW.

      Net ses HCG-dekorasies is in Suid-Afrika uitgereik. Een van 5 Recce se operateurs, kpl Gabriel Fernando, is ook met die HCG vereer. Fernando het syne (HCG no 3) postuum ontvang vir sy optrede in aksie op 1 Augustus 1980. Walker het HCG no 4 plus balkie ontvang as lid van die lugmag; die leër het drie HCG-medaljes ontvang en die vloot een wat aan eerste bootsman Paul Burger Whiley toegeken is. Omdat Walker twee ontvang het, is no 5 die laaste nommer van die HCG wat toegeken is.

      * * *

      Op 4 Januarie 1978 sneuwel okpls CF Mennigke en C de Wilzem in ’n vyandelike hinderlaag