1 Recce. Alexander Strachan

die aanloopbaan se ligte om veiligheidsredes permanent afgeskakel was. Die vlieënier moes uit ’n bepaalde rigting oor die radiobaken vlieg en in lyn kom met ’n aanloopbaan wat hy nie kon sien nie omdat dit in donkerte gehul was.

      Op die laaste oomblik sou hy sy roepsein verskaf en “Lights please!” vra. Die aanloopbaan se ligte is dan vir ’n baie kort rukkie aangeskakel, die vlieënier het vinnig geland en die ligte is onmiddellik weer uitgedoof. Op die grond is flitse gebruik om die vliegtuig te lei na waar dit tot stilstand moes kom.

      Die Suid-Afrikaners het naweke af gekry en dan het hulle om die beurt Vrydagaande na Libreville in Gaboen gevlieg. Hulle het die hele naweek daar gebly en eers die Sondagaand teruggevlieg Uli toe.

      Toe dit Trevor se beurt is om te gaan, kom hy op die Franse soldate af wat druk besig is om St Michel (die beskermengel van alle valskermsoldate) se dag te vier. Hy het nog nooit hiervan gehoor nie en verwonder hom aan die oorgawe waarmee hulle partytjie hou. Enkele van hulle se naam was boonop Michel en dié gelukkige persoon het dan nog ’n paar dae afgekry. Trevor het nie op hom laat wag nie en onmiddellik saam met die Franse begin feesvier.

      Die Sondagaand toe hy die vliegtuig terug Uli toe moet haal, is hy steeds buite weste en verpas die vlug. Eers die Maandag kry hy ’n vliegtuig om hom terug te neem. ’n Omgekrapte Breytenbach soek ’n verduideliking vir sy rondlopery en laatkommery. Trevor vertel hulle toe van die St Michel-feesviering en hoe die Franse hom so gulhartig by alles betrek het.

      Die volgende naweek is Breytenbach en FC in groot afwagting Libreville toe om aan die viering deel te neem. Hulle moes egter teleurgesteld terugkeer omdat dit net een maal per jaar gehou word.

      Dit was Trevor se eerste St Michel. Die volgende jaar het hulle dit op Oudtshoorn saam met ’n paar lede van 1 Valskermbataljon4 gevier met ’n valskermsprong. Hierdie kuiery op St Michel-dag het daarna ’n jaarlikse instelling onder die groep Recces geword.

      Biafra kon nie veel teen die res van Nigerië uitrig nie omdat die oormag te groot was. Teen einde 1969 het hul oorlogspoging begin taan en het dit duidelik geword dat die Suid-Afrikaanse span spoedig onttrek sou moes word.

      Breytenbach en Trevor was die enigste twee Suid-Afrikaners wat op die laaste dag op Uli-lughawe agtergebly het. ’n DC7-vliegtuig, met Ed Davis as vlieënier, het op die aanloopbaan geland om die laaste voorrade na Biafra te bring. Die inwoners moes aangevoel het dat die einde aangebreek het en het sedert vroegoggend al by die lughawegebied begin saamdrom. ’n Ent weg het kol Ojukwu se vliegtuig heeltemal geïsoleerd gestaan – hy was ook op pad uit.

      Daar was die dag net dié twee werkende vliegtuie op die lughawe. Terwyl die laaste vrag met groot haas afgelaai is, gaan Breytenbach vinnig na Ojukwu se vliegtuig om afskeid te neem en die finale reëlings voor sy vertrek te tref.

      Intussen raak Trevor al hoe meer bekommerd oor die skare mense wat hul hoop op die DC7-vliegtuig geplaas het om van die Nigeriese weermag te ontsnap. Dié mag was in aantog en nou kwalik ’n kilometer van die vliegveld. Daar was nie plek in die vliegtuig om so baie mense af te voer nie en dit sou in elk geval nie met so ’n swaar vrag kon opstyg nie.

      Trevor wil nietemin probeer om van die Rooi Kruis-mense te red. Hy maak toe die vliegtuig se deur oop en sak met ’n tou af. Die oomblik toe die mense hom sien, wil almal in die vliegtuig in. Nee, sê hy, niemand kan nou al inklim nie omdat hulle nog besig is om vrag af te laai. Hy kry wel die boodskap na lede van die Rooi Kruis deur dat hulle met die tou opgetrek gaan word. Trevor is oorweldig deur die hopeloosheid van die situasie. Uit nood kondig hy aan dat hulle nog op die vlieënier wag, en dat niks kan gebeur voordat hy daar is nie.

      Tussen die groep mense is ’n kolonel wat vra of sy dogtertjie voor in die ry kan staan. Trevor stem in dat sy eerste kan inklim, maar sy oë bly soek na Breytenbach wat klaarblyklik vertraag word. Met die skare wat nie veel langer in bedwang gehou kan word nie, raak die situasie by die sekonde meer kritiek. Maar al wat opdaag, is Breytenbach en Trevor weet dat hy nie sonder hom kan vertrek nie.

      Terug in die vliegtuig roep Davis hom vorentoe en wys hom hoe die Biafrane ’n groot vragmotor voor die vliegtuig se neus trek om te verhinder dat dit opstyg. Weer is Trevor met die tou af, dié keer om die drywer te gaan dreig om sy voertuig te verwyder. Intussen kry hulle wel lede van die Rooi Kruis met die tou opgetrek, maar dis ’n gesukkel, veral met die vroue wat nie sterk genoeg is om vas te klou nie. ’n Benoude Trevor gooi nou alle militêre etiket oorboord en roep kliphard: “Jan! Jan! Kom nou, waar bly jy so bleddie lank?”

      Met die Nigeriërs se bomme wat steeds al hoe nader val, het Davis nou genoeg van dié lewensgevaarlike situasie gehad. Hy gaan sonder Breytenbach opstyg, kondig hy aan. Vir Trevor beteken dit hy sal moet uitspring om saam met sy spanleier agter te bly. Hy pluk sy pistool uit en dreig Davis daarmee. Die situasie word gelukkig ontlont toe Breytenbach ’n rukkie later vinnig in ’n voertuig aangejaag kom.

      “Make way, make way for the pilot!” skreeu Trevor verwoed op die skare. “Let the pilot get in!”

      Breytenbach beur ’n pad tussen die mense oop en klim met die touleer op. Die oomblik toe hy in die vliegtuig is, storm hulle die leer en begin klim. Maar die sterk tou kon nie dié oorweldigende gewig dra nie en die hele leer stort in duie. In die proses word die meisietjie wat voor in die ry was deur die skare vertrap.

      Terwyl die Nigeriese artillerie die aanloopbaan nou met hewige vuur bestook, kry Davis koers. Die bomme ruk diep kraters in die aanloopbaan maar hy stuur die vliegtuig tussen hulle deur. Buite klou ’n klompie mense nog wanhopig aan die romp was. Toe die vliegtuig spoed vermeerder, val die laastes soos los velle af. Dan ruk koeëls gate in die vliegtuig. Ironies genoeg is Breytenbach en Trevor se laaste geveg teen die Biafrane self. Hulle brand spontaan op die vliegtuig los in ’n desperate poging om dit op die grond te hou. Deur al die chaos kry Davis dit wonderbaarlik reg om die DC7 in die lug te kry.

      In die vliegtuig sien Breytenbach en Trevor ’n soldaat in uniform wat iemand anders wat gered kon word, se plek gevat het. Met die adrenalien wat deur hul are pomp, wil hulle met alle geweld die deur oopmaak en hom uitgooi. Die vlugingenieur het sy hande vol om die twee Suid-Afrikaners in toom te hou. Gelukkig bedaar almal nadat die vliegtuig ’n ruk in die lug is. Hulle het in Libreville geland en die vlugtelinge wat hulle kon saambring, het daar afgeklim. Dit was die einde van die Biafra-episode.

      Tydens hul oorstaan in Frankryk op pad terug het Breytenbach saam met die Franse spesialemagte nabetragting gehou. In die proses het hulle hom ook oor hul geheime strukture ingelig.

      Trevor het later die Pro Meriete-medalje (PMM) vir sy optrede op die Uli-lughawe ontvang, terwyl Breytenbach die Suiderkruis-dekorasie (SD) gekry het.

      3

      1 Recce

      Die Biafra-operasie het gewys dat Suid-Afrika wel ’n onkonvensionele eenheid nodig het en so kry maj Jan Breytenbach uiteindelik opdrag om ’n spesialemagte-eenheid saam te stel. Alles geskied so onopsigtelik moontlik. ’n Dekstorie word voorgehou dat die beoogde eenheid nuwe wapentuig gaan toets, asook die paraatheid van ander weermaginstellings.

      Maj Dudley Coventry van die Rhodesiese Special Air Service (SAS) is gevra om te help soek na ’n geskikte plek in Suid-Afrika en Breytenbach te adviseer oor die vestiging van so ’n eenheid. Coventry het heelwat rondgereis en toe Oudtshoorn voorgestel. Dié basis in die Klein-Karoo het voldoende infrastruktuur gehad, onder meer skietfasiliteite, geboue en ’n lughawe. Dit was naby oop sowel as bergagtige terrein en bosopleiding kon in die rigting van Knysna gedoen word. Boonop was dit nie te ver van die see nie.

      Twee kandidate (’n offisier en ’n onderoffisier) word in 1968 by elkeen van die verskillende infanterie-bataljons gewerf vir ’n spesialis-infanteriekursus. Dit was niks anders as ’n vermomde keuring vir ’n toekomstige spesialemagte-eenheid nie, met Breytenbach en ssers Yogi Potgieter as kursusleiers. Die groep kom in Bloemfontein bymekaar waar hulle hoofsaaklik skietoefeninge doen. Vir die eerste keer skiet Breytenbach en Potgieter met skerp ammunisie tussen die kursusgangers.

      Ná ’n week gaan hulle Oudtshoorn toe en bly drie tot vier weke in bivvies (selfgemaakte skuilings) in Luiperdskloof. Die kursusgangers skiet en doen ’n spoorsny- en oorlewingskursus