Donderslag. Wilbur Smith

moet terugval dorp toe.”

      “Maar hoekom skiet die kanonne nie? Wat het van kolonel Long geword?”

      “Die kanonne is stilgemaak. Kolonel Long is swaar gewond.”

      Terwyl Buller op sy perd sit en dit als stadig inneem, pluk ’n sersant in die Transvaalse Staatsartillerie die lus van sy Nordenfelt-kanon en skiet ’n skoot wat ’n Britse militêre terugslag in ’n klinkende nederlaag omskep, ’n skoot wat wêreldwyd sal eggo.

      Die kanonkoeël trek vanuit die brokkelrige, klipperige koppies op die noordoewer met ’n boog opwaarts oor die rivier vol water wat bruin is van skrapnel, skote wat te kort geval het en bloed; hoog oor die verlate kanonne wat net deur lyke beman word en bo-oor die oorlewende kanonniers se koppe waar hulle skuil, sodat hulle vir die hoeveelste keer moet koes. Dit begin afkom oor die dorpie Colenso waar moeë manne wag, daal verby doringbome en mimosas en die bruin grasveld vol gesneuweldes, totdat dit uiteindelik in ’n pluim van stof grondvat … reg in die middel van generaal Buller se staf.

      Onder hom val Garry se perd, op slag dood, en pen sy been vas. As dit vlees en bloed was, en nie gekerfde eikehout nie, sou dit gebreek wees. Hy voel die bloed deur sy uniform sypel en druppels wat in sy gesig en mond spat.

      “Ek is getref. Help my. Here help my, ek’s gewond.” En hy wriemel en roei in die gras, vee die bloed van sy gesig af.

      Rowwe hande kry sy been losgewikkel en trek hom weg van die perd af.

      “Nie jou bloed nie, jy’s ongedeerd. Nie jou bloed nie, sýne.”

      Handeviervoet staar Garry verskrik na die majoor wat langs hom gestaan het en hom teen die plofslag beskut het. Skrapnel het sy kop afgesny, en die bloed spuit nog steeds by sy nek uit soos uit ’n stukkende pyp.

      Rondom hom spook manne met hul paniekbevange perde wat runnik en opsteier. Buller sit dubbelgevou in die saal en hou die kant van sy bors vas.

      “Generaal, generaal. Is als reg?” ’n Adjudant hou Buller se perd se leisels vas en probeer die dier in bedwang bring. Twee offisiere hardloop na Buller toe en help hom van die perd af.

      Hy staan tussen hulle, sy gesig vertrek van pyn, en toe hy praat is sy stem hees, bewend. “Val terug, Lyttelton! Val terug op die hele front!”

      “Generaal,” protesteer Brigadier Lyttelton. “Ons beset die dorp. Laat ek die kanonne onder dekvuur hou tot vanaand, dan kan ons hulle terugkry.”

      “Magtig, Lyttelton, jy’t my gehoor. Val dadelik terug. Die aanval het misluk.” Buller se asem fluit in sy keel en hy hou steeds die kant van sy bors vas.

      “Om nou terug te val sal beteken ons ly swaarder verliese as tot dusver. Die vyand se artillerie is op hierdie afstand ingestel …”

      “Val dadelik terug! Hoor jy dan nie?” Buller skreeu omtrent.

      “Die kanonne …” probeer Lyttelton weer, maar Buller het klaar na sy adjudant toe gedraai.

      “Stuur ruiters na lord Dundonald se brigade toe. Hy moet dadelik terugval. Ek gee hom geen speling nie, hy moet kontak verbreek en terugval. Sê hom … sê hom die aanval het op die linkerflank en in middel misluk, sê hom die kanonne is verlore en hy loop gevaar om omsingel te word. Gaan nou dadelik. Jaag!”

      Daar is ’n gemor onder die offisiere, hulle kan nie glo wat hulle hoor nie. Miserabel kyk almal na Lyttelton, pleit stil by hom, want hy is die mees senior van hulle.

      “Generaal Buller.” Hy praat sag, maar so dringend dat dit Buller se aandag trek, ondanks die bomskok. “Laat my ten minste toe om die kanonne te probeer terugkry. Ons kan hulle nie net so los nie. Laat my ’n groep vrywilligers …”

      “Ek sal gaan, generaal. Asseblief, laat ek probeer.” ’n Jong offisier druk ywerig voor Garry in. Garry weet wie hy is, almal weet, want buiten dat hy een van die mees belowende en gewildste jongelinge onder Buller se bevel is, is hy ook die legendariese lord Roberts se enigste seun.

      Met sy adjudant se hulp gaan Buller na ’n mimosaboom toe en sak swaar neer met sy rug teen die growwe bas. Hy kyk op na die jong Roberts toe, dof, skynbaar sonder belangstelling. “Nou goed dan, Bobbie, Lyttelton sal jou die manne gee. Gaan maar.”

      Hy spreek ’n doodvonnis oor die jong offisier uit. Nogtans lag Roberts opgewonde, opgeruimd, en hardloop na sy perd toe.

      “Ek dink ons het almal verversings nodig. Ek nooi julle vir ’n toebroodjie en ’n glas sjampanje, of hoe?”

      Buller knik vir sy adjudant, wat hom haas om kos en drank uit sy saalsakke te gaan haal. ’n Los kanonkoeël ontplof twintig jaarts van hulle af, en skop kluite oor hulle. Onwrikbaar vee Buller ’n stukkie droë gras uit sy baard en kies vir hom ’n gerooktesalm-toebroodjie.

      17

      Sean kruip met die sloot langs af na die rivier toe. ’n Kanonkoeël bars op die sloot se rand en laat kluite op sy rug neerreën. Hy stop om ’n nes gras uit sy baard te krap, en dan kruip hy na waar kolonel Acheson op sy hurke sit, in diepe gesprek met ’n kaptein in die Fusilliers.

      “Skuus, kolonel. Ek twyfel of jy my weer gaan benodig, of hoe?”

      Die kaptein lyk geskok oor hoe Sean die offisier aanspreek, maar Acheson grinnik vlugtig. “’n Boodskapper het pas hier aangekom. Hulle het ons beveel om terug te val.”

      “Wat ’n gatslag,” grom Sean sarkasties. “Net toe ons begin om die Boertjies lekker kaf te draf.” Al drie van hulle koes toe ’n masjiengeweer grond op die wal bo hul koppe losskop. Dan hervat Sean waar hy opgehou het: “Wel, in daardie geval groet ek nou, ek is op pad.”

      “Waarheen gaan jy?” vra die kaptein agterdogtig.

      “Nie oor daai brug nie.” Sean haal sy seroetstompie uit sy mond uit en beduie na die grys struktuur met sy aaklige nuwe kleure. “Ek het ’n gewonde ou by my, hy sal dit nooit maak nie. Het jy ’n vuurhoutjie?”

      Outomaties haal die kaptein ’n dosie wasvuurhoutjies uit sy hempsak.

      “Dankie, ek gaan stroomaf swem en ’n beter plek soek vir die oorgang.” Sean steek weer sy seroet se stompie aan, blaas ’n rookwolk en gee die kaptein se vuurhoutjies terug.

      “Dit was ’n plesier om jou te ontmoet, kolonel.”

      “Jy het toestemming om uit te val, Courtney.” Hulle kyk nog ’n sekonde langer in mekaar se oë, en Sean ervaar ’n sterk drang om die man se hand te skud, maar pleks daarvan begin hy terug te kruip met die sloot langs.

      “Courtney!” Sean stop en kyk oor sy skouer. “Wat is die ander gids se naam?”

      “Friedman. Saul Friedman.”

      Acheson skryf gou in sy notaboek en stop dit terug in sy sak.

      “Jy sal weer van vandag hoor. Als van die beste.”

      “Vir jou ook, kolonel.”

      ’n Ruk later kap Sean met sy bajonet ’n bosserige groen tak van ’n boom af wat oor die Tugela hang.

      “Komaan,” sê hy en Saul gly langs die gladde kleiwal af totdat hy tot by sy middel langs Sean in die water is.

      “Los jou geweer.”

      Gedienstig laat val Saul die geweer in die water.

      “Waarvoor is die bos?”

      “Om oor ons koppe te hou.”

      “Waarvoor wag ons?”

      “Vir Acheson om aandag te trek wanneer hy oor die brug probeer teruggaan.”

      Op daardie oomblik klink ’n skril fluitjie op die wal bokant hulle. Dadelik bars hewige dekvuur los en ’n klompie figure in kakie hardloop uit op die brug.

      “Nou,” sê Sean. Hulle sak saam in die bloedwarm water in totdat net hulle koppe, gehul in blare, bo die oppervlak uitsteek. Sean stoot hulle sagkens uit en dan vat die