Brandwaterkom. Alexander Strachan

vanuit die kranse kan ek ver sien. Tot doer in die begraafplaas in. Daar sien ek haar ook. Kwansuis om my skoonvader se graf te soek. Nie dat sy hom gaan kry nie, nee dit sil nie gebeur nie. W.D. Venter is die naam. Maar daardie kerkhof gaan wel vir haar iets beteken. Dis nie om dowe neute nie.

      As ek my voorgevoel reg lees, is dit juis daar waar die nooi van Bloemfontein haar in die vreemdeling gaat vasloop. Wat sy nering is, wis ek nie. Nog minder wat hy op haar pad gaan bring.

      Sy sal nog so tussen die grafte deur drentel, dan staat die man opeens reg langs haar. Nee, sy sal nie van hom weet nie, eers as hy kug, sal sy omkyk en hom gewaar. Beslis nie die heer Vilonel nie.

      Dit gaan iemand uit die hedendaagse wêreld wees wat sy eie planne met haar smee. ’n Belese vrou is sy gewis. Tog het ek my bedenkinge of sy deur sy slenter gaat sien. Ek is selwers dan nog aan’t raaie.

      HOOFSTUK 4

      Enkele maande voor 11 Oktober 1899, die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog, is Vilonel ’n bedrywige man. Die wit langmouhemp, onderbaadjie, das en kruisbande help nie juis om die hitte draagliker te maak nie. Sy baadjie hang aan ’n houthanger agter die deur.

      Tyd? Hy lig die kettinghorlosie aan sy onderbaadjie. Eenuur, volgens die silwer-Waltham, ’n geskenk van die krieketklub vir sy ontwikkeling van dié uitheemse sport op Senekal. Sy voorkop is effens klam en hy druk met sy sakdoek daarteen; buite in die stofstraat is dit selfs nog warmer.

      Sy klante meld een vir een volgens afspraak aan.

      Al is dit hoogdag, is dit halfskemer in die kantoor. Die hortjies laat min lig in. Oorlogspraatjies. In die strate, die hotel en voor die kerk. ’n Mens kan jou nie doof hou daarvoor nie, dit volg jou oral. Daarom sukkel hy om sy aandag by sy werk te hou. Die klagtes waarmee die mense by hom aankom, lyk vir hom in hierdie dae ook al hoe onbenulliger.

      “Die Brandsiekwet, oom Lelik Piet. Jou bure móét hul skaap dip; dis hoe die wet sê. Kant en klaar.” Vroegdag was dit al bedompig, asof daar iets aan’t woel is. Behalwe die boer se voorkop wat deur die hoed se rand beskerm word, is hy bruin gebrand en wrewelrig oor die velsiekte wat onder sy skaaptrop kom kop uitsteek. “Ek sal die bure verwittig,” sê Vilonel en staan op. Dis die einde van die diskussie. Toe oom Lelik Piet uitloop, bly hy in die kantoorlug agter – sweet en plaas en beneuktheid.

      Op Vilonel se lessenaar lê pakke papier: ’n onenigheid oor weiding, grensdrade en kooptransaksies wat skeefgeloop het. Agterstallige huurgeld. Hekke wat kwaadwillig oopgelos word. Of is dit net agtelosigheid? Die getwis tussen die boere sal nooit ophou nie. Daarom het hy die praktyk. Transportaktes is minder werk en meer lonend. Maar laat hy nou nie met die witbrood onder die arm staan en kla nie. Die jaar het hom tot dusver skaflik behandel.

      Hy kyk in sy dagboek – die springbok se vel waarmee dit oorgetrek is, het hy nog naby Victoria-Wes op Daantjie Black se plaas geskiet. Daar in die bossieveld waar die ramme so pronkerig uitgroei. Tik-tik op die lessenaar met sy middelvinger, tik-tik. Hy is nie net by sy kantoor betrokke nie. Senekal se veldkornetskap val in die Winburg-distrik.

      Maar die volgende klant is reeds voor die deur.

      “Daar het ’n nuwe mark geopen,” adviseer Vilonel. Die hitte wil steeds nie breek nie. Die man sit in stille afwagting voor hom. “Hoekom meen jy het mister Clarke nou net ’n rasegte herefordbul teen ’n duisend pond ingevoer? Moenie op trekdiere allenig peiltrek nie; slagvee is die toekoms.”

      Sy laaste klant vir die dag is ’n nuwe intrekker op Senekal. Hy het sy plaas in die Suid-Vrystaat verloor en verlang nou om sy vee hier op die dorpsweiveld aan te hou. ’n Koppige man, klink dit; al sien hy daar armlik uit. Eintlik is dit net die bars kyk in sy oë wat hom nog staande hou. Vilonel takseer die man ’n wyle in stilte. Hier gaan staan en kyk die vent hom wrintiewaar aan asof hy hom ’n oorkonkel wil gee.

      “Dis reg so, as jy ’n eienaar of bewoner van een of meer dorpserwe is, mag jy vyf-en-twintig stuks grootvee en veertig stuks kleinvee aanhou,” verduidelik hy die prosedure vir die tweede keer.

      “Maar oom Koot Willemse hou dan dubbel soveel aan. Is dit regverdig? Hoekom word algar nie oor dieselfde kam geskeer nie?”

      “Luister nou mooi vir my. Dit is twee verskillende sake. As slagter het Willemse ’n liksens; daarom is hy geregtig op baie meer. Net so is daar spesiale permissie vir transportryers en persone wat met vee trek.”

      Vilonel stoot sy stoel terug en kyk weer op sy horlosie. Eintlik het die man nou net sy tyd kom mors. Die afspraak het langsamer gegaan as wat hy voorsien het. Hy voel half vieserig oor die hele affêre. Nodeloos. Dan is dit asof hy opeens ’n stemmetjie hoor fluister. So wrintig, hoor hy reg? Hoe kan hy nou gaan toelaat dat persoonlike gevoelens in die pad van ’n saketransaksie staan? So by tweede denke lyk die saak sommer heel anders. Laat die man gerus met ál sy oorblywende vee hier opdaag – elke enkele bees en skaap.

      Dis dalk net sy kans om skoonskip te maak! Kontant – dit is wat hy die man aanstons gaan aanbied om hom te verlos van sy grasprobleem. Moet hom nou nie voortydig in sy hardkoppigheid loop stuit nie. As hy dan nou steeds nog met te veel vee hier aangesit wil kom, goed dan só. Los hom, laat hy hom selwers hier kom vasloop. Hier het nou ’n kans gekom om groot te skep. Wragtag, mens moet maar altyd wawyd wakker loop deur die lewe. ’n Geleentheid lê dikwels waar jy hom die minste verwag; Vilonel vryf met sy duim en wysvinger oor sy ken onderwyl hy deur die venster kyk.

      Hy moet juis tyd inruim om ’n draai op De Rust te maak. Sy plaas is goeie ranteveld met vlaktes en valleie. Angorabokke? Hy is nie so seker daarvan nie. Bees en skaap is tog bekender. Hy sal daardie wit angorabok nog eers ’n slag moet oordink, al vertel almal deesdae hoe goed hulle in die ranteveld aard.

      Terwyl hy opstaan, is daar onverwags stemme in die voorportaal. Juffrou Du Toit Luttig, vergesel van haar vader. Eers wil Vilonel hulle vriendelik wegwys, maar daar is tog ’n potloodinskrywing in die dagboek.

      Haar familie gaan Kaap toe versit en die testamente en verblyfreg moet in orde gekry word. Die trekkery het heelwat regsimplikasies vir die gesin. Die saak is skynbaar reeds deeglik by die huis uitgepluis, want juffrou Du Toit Luttig gee kwalik aandag aan die gesprek. Sy laat haar vader al die praatwerk doen en kyk na die portrette en sertifikate teen die muur.

      ’n Goed versorgde nooi, aangetrek of sy Nagmaal toe gaan. Wanneer sy omdraai van die muur, maak haar oë kontak met Vilonel s’n. Sy kyk weg, maar nie dadelik nie. Haar vader maak of hy niks raakgesien het nie. Die dik bruin vlegsel is netjies op haar kop vasgesteek. Donker oë, rosige mond en ’n slank, oop nek. Toe sy op een van die stoele teen die muur gaan sit, is dit met haar leerskoene netjies langs mekaar.

      Vilonel loop saam met hulle voordeur toe en sluit dit agter hom. Juffrou Du Toit Luttig lyk nog glad nie haastig nie. “So, dan kom ons volgende week die dokumente onderteken.” Hier buite in die sonlig is sy meer spraaksaam. Sy glimlag. “Dit was ’n plesier om met u sake te doen, mijnheer Vilonel.”

      Hulle groet en terwyl sy so netjies en regop wegstap, verbeel Vilonel hom sy weet hy kyk haar agterna. Sy kyk nie een keer om nie, maar daar is gewis iets in daardie stap.

      Die dag is verby. Eintlik wil hy uitry De Rust toe om na sy perde te gaan kyk – aan dié is hy teder verknog. ’n Volbloed vra nog altyd heelwat meer aandag as ’n gewone veeperd. Met die jaar wat aanstap, lê November om die draai en dan sal die merries begin vul. Wie weet? Daar wag altemits ’n verrassing. Straks het daar al een of twee vullens aangekom. Dié gedagte neem sy aandag van die kantoor af, dit maak sy tred ligter.

      Aan die Rand is goud ontdek en al wat die Senekallers nog daarvan gesien het, is die stringe waens wat deur die dorp trek. Tot sestig op ’n dag! Dit is die meeste wat hulle al op een slag getel het. ’n Aardigheid. Tog word die lewe hier steeds deur die natuur voorgeskryf. Soms is dit warm en soms koud. Dis of daar ’n gelatenheid heers – die Voorsienigheid sal sorg.

      In 1883 en 1884 neem die boere klaend maar gedienstig genoeë met die Groot Droogte. Saad moet self ontkiem; besproeiing is menslike ingryping. Maar darem nie sonde nie. Sommige weier ook om die sprinkaanswerms uit te delg – dit is ’n plaag deur God gestuur. Hoe dan anders? Een boer neem