Roepman. Jan van Tonder

doen dit met jou eie portuur.”

      Ek het dit nie vir Ma gesê nie, maar nie Joepie of Hein of wie ook al sou so mooi soos Gladys geskrik het nie. Eendag is eendag, het ek myself belowe, dan laat ek haar weer onder haar badwater uit skrik.

      Gelukkig was dit Ma wat my daai keer geslaan het. Sy word vir ’n mens kwaad en sy gryp ’n tamatiekasplankie en gee jou ’n klompie harde houe en alles is oor en verby. Nie Pa nie. Hy hou jou hande agter jou rug vas en hy slaan jou bobene met die plathand. En as daar ’n ding is wat hard is, is dit ’n operator se hande. Byna so hard as die gips aan my arm. Dís hoekom ek nou hier sit. Nie oor Pa se gewete nie, maar oor die gips.

      Mense sien mos gips aan jou en dan wil hulle weet waar dit vandaan kom.

      “Hallo, Timus. En dáái gips?”

      Nie hoe gaan dit met jou, met my gaan dit nog goed, dankie, nie. Nee, dis altyd: En daai gips? Of: Is jou arm gebreek? Of: Must be quite hot under that cast of yours, Timus. Hoe sal dit nou nié wees nie? Durban is kaalarm al warm genoeg. En van die sweet en die badwater stink die watte onder die gips al byna soos die walvisstasie.

      Braam sê ek moet sê nee, daar’s niks fout nie, ek het sommer lus gehad om nie te kan krap waar my arm jeuk nie, toe laat ek die gips aansit. Maar hy kan maklik praat; dis nie hy wat met so ’n stuk ding aan sy arm sal sit op Mara-hulle se paartie nie.

      Mara en Rykie word een van die dae een en twintig. Hulle is ’n tweeling. Mara wil paartie hou, dis al waaroor sy praat. Maar vir Rykie is dit nie so ’n groot ding nie. Wat háár pla, is dat sy pregnant is. Dit was ’n vreeslike ding in ons huis gewees, Rykie wat in die ander tyd is. Pa het begin maak asof sy nie meer bestaan nie. Niemand kon haar naam meer voor hom noem sonder om afgejak te word nie. Toe sê die meisiekinders, as ons dan nie daaroor mag praat nie, dan lag ons maar daaroor.

      “Hoe dink julle gaan ek lyk met ’n pens op my twenty-first?” vra Rykie wanneer iemand iets oor die paartie sê.

      Dit laat my beter voel oor my af arm, want ek sal nie die enigste een wees met iets wat niemand sal kan miskyk nie.

      Aag wat, daar gaan anyway nie meisies wees nie. Seker net Mara-hulle se pelle en boyfriends en goed. Joon seker ook. Pa sê al doen Joon die nederigste werk, sal hy wat Abram Rademan is enige tyd een van sy dogters met hom laat trou, want Joon is ’n godvresende jong man wat nog baie mense die regte pad gaan aanwys.

      Joon is ’n roepman. Dis hy wat moet sorg dat almal betyds wakker word vir hulle shifts. In sy trapfiets se carrier knyp hy ’n boek vas waarin almal se name geskryf staan: stokers, drywers, shunters, kaartjiesondersoekers, wielkloppers. Hy weet hoe laat elkeen moet inval. Wanneer hy iemand wakker geklop het, gee hy die boek sommer deur die kamervenster aan, dan moet daardie een by sy naam teken. Wie dan sy shift mis of laat opdaag, kan nie kla dat Joon nie vir hom kom sê het dis tyd om te gaan werk nie.

      Ma sê as roepmanne nie hulle werk doen nie, sal die hele SA Spoorweë en Hawens gaan staan. Maar die spoorweë kan gerus wees – Joon is ons roepman.

      Hy is ant Rosie se seun. Ant Rosie wat van die môre tot die aand straatop en straataf loop en klippe optel. Sy het ’n sak wat aan ’n strap oor haar skouer hang en sy sit die klippe daarin. Party mense spot met haar in die verbygaan: “Tel op, antie, tel op,” sê hulle. Ma raas met my as sy hoor ek doen dit ook. Sy sê ant Rosie tel seker die klippe op sodat ander mense mekaar nie daarmee moet gooi nie. Maar niemand weet regtig hoekom nie. Mens kan haar ook nie vra nie, want sy is stom.

      Partykeer wens ek ék was stom, dan sou ek my minder in die moeilikheid ingepraat het. Ek sou nie nou in die badkamer gesit het as ek my mond gehou het nie.

      Anyway, ant Rosie is Joon se ma en Joon is skeel. Nie skeel soos ander mense nie – hy moet sy kop eintlik agteroor hou om te kan sien waar hy gaan. Dis hoekom mense wat nie van hom hou nie, hom Sterrekyker noem. Ek weet nie hoe hy op die paartie gedans gaan kry sonder om op meisies se tone te trap nie.

      Maar of ons ooit by ’n dansery gaan uitkom, moet ons nog sien, want Pa het gesê nie onder sy dak nie. Hy sê ’n mens kan jonk wees op ’n mooi manier, sonder om te dans. Mara sê in daai geval was sy lank genoeg jonk op ’n mooi manier. “Een van die dae is ek so oud soos Pappie en dan sal ek ook nie meer lus hê om te dans nie en dan sal dit vir my ook maklik wees om te sê dis sonde.”

      Sy is vies vir Rykie ook, oor sy nie saam met haar teen Pa wil opstaan oor die dansery nie.

      “Asof hy hom aan ons sal steur,” het Rykie gesê.

      “Maak nie saak nie, ons moet mekaar ondersteun!”

      “Dis anders vir my as vir jou, Mara. Dit sal half simpel wees vir ’n swanger vrou om te twist en te rock ’n roll.”

      “Nou’s jy skielik ’n vrou. Gmf. Ek praat nie net van die paartie nie, man. Wat van die spul reëls in dié huis? Hoe lank werk ek en jy al, Rykie, en as iemand by ons kom kuier, moet hulle tienuur loop – ek skaam my elke keer dood vir Pa.”

      Ek sou ook as ek hulle was. Tienuur saans roep Pa uit die kamer uit: “Daar sal geslaap word!” En na vyf minute staan hy in sy pajamas in die sitkamerdeur en wag daar tot die kêrel by die voordeur uit is. Dan’s daar nie eers kans vir ’n good night kiss nie.

      “As ons saamstaan teen hom, het ons ’n kans,” sê Mara.

      Rykie het haar hand op haar bors gesit. “Ek sal tog nooit weer vry nie.”

      “Nou moet ek ly omdat jy jou bene blerriewil …”

      “A-ta-ta-ta-ta!” het Ma gewaarsku en ek kon nie verder hoor nie. Mara was rooi in die gesig. Rykie het begin huil.

      Die twee meisiekinders was lankal nie meer vir mekaar kwaad nie, toe is Mara nog vir Pa vies, en hy die ene donderweer, hoe Ma ook al die vrede probeer bewaar. Toe bel iemand gelukkig om te sê oupa Chris is dood, en Mara se paartie was vir eers vergete. Maar toe is ék weer dikbek omdat hulle my nie wou saamvat vir die begrafnis nie oor dit skooltyd was. Toe Oupa nog geleef het, het ons elke jaar by hom en ouma Makkie op die plaas gaan kuier. In die Klein-Karoo. Ladismith. Elke keer wanneer Ma kleinkoekies bak vir saamvat op die trein, sê sy sy wens sy kan net een keer in haar lewe gaan vakansie hou – nie kuier by familie nie. Maar vir my is die plaas die beste plek op aarde, en die treinry soontoe net so lekker. Dit vat drie dae en drie nagte met die trein om daar uit te kom. Die beste deel is die geluid van die Oranje Snel se 16E-lokomotief in die nag. Bongolo, noem die mense hom. Donkie. Gladys sê mens moet eintlik sê imbongolo. Maar die 16E klink nie soos ’n donkie nie. Daar’s nie nog ’n lokomotief met so ’n beat nie. Die tweede aand kom mens by Kimberley aan, waar tannie Toeks en oom Neels bly. Tannie Toeks is Ma se suster, sy dra mooi klere en haar hare is altyd gedoen. ’n Geleerde vrou, tannie Toeks. Sy en oom Neels bring altyd vir ons lekker eetgoed stasie toe en hulle staan en gesels by ons kompartement se venster. Dan ry die trein weer en Ma vee die trane uit haar oë.

      My ander tweelingsusters, wat nog op skool is, Erika en Martina, het dit lekker gehad: een van hulle twee kon saam begrafnis toe, en hulle kon self kies wie, solank daar nie ’n bakleiery van kom nie, het Pa gesê. Wie ook al sou saamgaan, kon haar werk by die ander een inhaal. Maar later het Pa van besluit verander: Erika moes saam, want sy en Salmon is te verlief om te weet wat goed is vir hulle. Mara en Bella en Rykie het agtergebly oor hulle al werk en nie meer op Pa se vrypas kan treinry nie.

      Braam wou sy eie kaartjie betaal, maar Pa het gevra dat hy moet bly, want daar moet darem ’n man in die huis wees.

      Ek het Pa gesmeek om te kan saamgaan, maar verniet. Oor my skoolwerk. As ek nou so daaraan dink, is dit eintlik Pa se skuld dat ek nou gaan slae kry. Oor hy my by die huis gelos het.

      “Jy is klaar agter genoeg met jou dromery,” is al wat hy gesê het.

      Ek het rede gehad om ontevrede te wees, want dit was nie my skuld dat ek nie soos die ander een van ’n tweeling is nie. Ek weet hoe dit gekom het ook. Ek het Ma dit hoor vertel. Tannie Hannie het die dag by haar gekuier en ek het eenkant sit en speel. Tannie Hannie en oom Stoney het toe nog net ’n rukkie in die huis agter ons gebly, sy en Ma het mekaar nog nie so goed geken soos nou nie.