Potop, tom drugi. Генрик Сенкевич

wiechami – tj. w karczmach, których znak rozpoznawczy stanowiła wiecha, czyli wieniec albo przyozdobione drzewko, umieszczone nad wejściem. [przypis edytorski]

      50

      statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba niebędąca aktorem, a występująca w filmie lub sztuce teatralnej w roli podrzędnej). [przypis edytorski]

      51

      personat (z łac.) – ważna osobistość. [przypis edytorski]

      52

      foryś – konny pachołek, pomocnik stangreta. [przypis edytorski]

      53

      konfidencja (z łac.) – zaufanie, zwierzenie. [przypis edytorski]

      54

      inkomodować (z łac. incommodum: niedogodność) – narażać na niewygody. [przypis edytorski]

      55

      konfident (z łac., przestarz.) – tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel). [przypis edytorski]

      56

      partyzant (daw., z fr.) – stronnik, zwolennik. [przypis edytorski]

      57

      zali (daw.) – czy, czyż. [przypis edytorski]

      58

      dyzgust (z łac.) – niechęć, wstręt. [przypis edytorski]

      59

      obywatelów – dziś popr. forma D. lm: obywateli. [przypis edytorski]

      60

      substancja (daw., z łac.) – majątek, dobra materialne. [przypis edytorski]

      61

      do sprzętów i omłotów – do czasu zwiezienia plonów i wymłócenia zboża. [przypis edytorski]

      62

      krescencja (z łac.) – plon, urodzaj. [przypis edytorski]

      63

      statek a. statki – sprzęt domowy, naczynia, narzędzia. [przypis edytorski]

      64

      towarzysz – rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem. [przypis edytorski]

      65

      rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis edytorski]

      66

      w niebiesiech (daw.) – dziś popr. forma Ms. lm: w niebiosach. [przypis edytorski]

      67

      wiwenda (daw., z łac.) – żywność, prowiant. [przypis edytorski]

      68

      siła (daw.) – wiele, dużo. [przypis edytorski]

      69

      nie staje (daw.) – brakuje. [przypis edytorski]

      70

      szturmak – tu: broń palna z rozszerzoną u wylotu lufą używana w XVII i XVIII w. [przypis edytorski]

      71

      Zwierciadło sprawiedliwości – jedno z określeń Matki Boskiej w litanii. [przypis edytorski]

      72

      azali (daw.) – czyż, czy. [przypis edytorski]

      73

      dyferencja (z łac.) – różnica zdań, spór. [przypis edytorski]

      74

      siła (daw.) – ile; wiele, dużo. [przypis edytorski]

      75

      ordynans (z łac., daw.) – rozkaz. [przypis edytorski]

      76

      ci, którzy świętych młodzianków za Herodowym ordynansem wycinali – wg Biblii, po usłyszeniu proroctwa Trzech Króli, że narodził się nowy król żydowski, król Herod kazał swoim żołnierzom zabić wszystkich małych chłopców; Maria i Józef uratowali wówczas nowonarodzonego Jezusa Chrystusa dzięki anielskiemu ostrzeżeniu i ucieczce do Egiptu. [przypis edytorski]

      77

      szlachcic chodaczkowy – ubogi, prosty szlachcic. [przypis edytorski]

      78

      towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

      79

      towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

      80

      Zołtareńkowi – wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagra Bohdana Chmielnickiego; Zołotarenko brał udział w zdobyciu Wilna (1654) i wielu innych miast, a zginął podczas oblegania Bychowa. [przypis edytorski]

      81

      Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667). [przypis edytorski]

      82

      Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) – ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

      83

      admiracja (z łac.) – podziw, uwielbienie. [przypis edytorski]

      84

      polityka (z łac.) – uprzejmość, dobre obyczaje. [przypis edytorski]

      85

      Rewera Potocki – Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzonka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę). [przypis edytorski]

      86

      promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiam, obwieszczam) – ogłosić. [przypis edytorski]

      87

      deputat (z łac.) – przedstawiciel, wysłannik. [przypis edytorski]

      88

      skuwki na rzędzikach – elementy końskiej uprzęży,