[przypis edytorski]
66
wchodowy – dziś: wejściowy. [przypis edytorski]
67
waju (gw.) – wam. [przypis edytorski]
68
Kto się w opiekę odda Panu swemu… – polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]
69
chudziaki (gw.) – biedactwa. [przypis edytorski]
70
fara (daw.; z niem. Pfarrei) – parafia. [przypis edytorski]
71
całej parady (pot., iron.) – całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]
72
centr – dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]
73
refektarz – jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]
74
dokończę cię (gw.) – pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]
75
frybra (daw.) – febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]
76
rychtować (gw.) – szykować, oporządzać; dorychtuję cię : urządzę cię (pot.). [przypis edytorski]
77
kierz (daw., reg.) – krzak; tu lm: krze: krzaki. [przypis edytorski]
78
Przyłęk – Przyłęk Duży: wieś w woj. łódzkim, w pow. brzezińskim, w której mieszkał Reymont w zimie 1890–91. [przypis edytorski]
79
ozimina – zboże siane na jesieni. [przypis edytorski]
80
podorówka – pole płytko zaorane po jesiennych zbiorach i w ten sposób przygotowane do wiosennej orki. [przypis edytorski]
81
skiba – część ziemi odkrojona i odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]
82
stajanie a. staje – daw. miara odległości, w różnych okresach i okolicach licząca od ok. 100 do ok. 1000 m. [przypis edytorski]
83
Kiedy ranne wstają zorze (…) – fragment Pieśni porannej, popularnej pieśni religijnej Franciszka Karpińskiego. [przypis edytorski]
84
robak (przestarz.) – maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]
85
raz w raz – raz po raz, raz za razem. [przypis edytorski]
86
trzon – górna część pieca kuchennego, na której było gotowane jedzenie. [przypis edytorski]
87
komornica – chłopka nie mająca własnej chałupy ani ziemi, płacąca pracą za mieszkanie w komorze (daw.: izbie, pomieszczeniu) domu innego, bogatszego chłopa a. właściciela ziemskiego. [przypis edytorski]
88
kury – tu: lm od: kur, daw. kogut. [przypis edytorski]
89
trepy – prymitywne obuwie o drewnianej podeszwie. [przypis edytorski]
90
zadudniały – dziś popr.: zadudniły. [przypis edytorski]
91
okryta na głowę w zapaskę – dziś popr.: z głową okryta zapaską. [przypis edytorski]
92
zapaska – fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience i osłaniający ubranie od pasa w dół dookoła, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka, rzadziej wiązany na głowie jako nakrycie. [przypis edytorski]
93
namo (gw.) – nam. [przypis edytorski]
94
skibka – odkrojony kawałek chleba, kromka. [przypis edytorski]
95
pytlować (pot.) – paplać, mówić dużo i szybko. [przypis edytorski]
96
odwieczerz a. odwieczerze (gw.) – popołudnie, pora przed wieczorem. [przypis edytorski]
97
pedziała (gw.) – powiedziała. [przypis edytorski]
98
przęślica – drążek do zamocowania kądzieli, czyli pęku włókien lnianych, konopnych lub wełnianych, z którego prządka wysnuwała pasma i skręcała w nić. [przypis edytorski]
99
kijanka – tu: deseczka służąca do prania w rzece, używana daw. na wsi. Kijanką uderzało się bieliznę, w bieżącej wodzie rzeki wypłukując brud. [przypis edytorski]
100
rozdzierać (gw.) – rozdzielać. [przypis edytorski]
101
trza (gw.) – trzeba. [przypis edytorski]
102
ano – oto; właśnie. [przypis edytorski]
103
skapieć (daw.) – umrzeć. [przypis edytorski]
104
dunderować (gw.) – zrzędzić, łajać. [przypis edytorski]
105
półwłóczek – pole o powierzchni pół włóki, tj. liczące ok. 9 ha; włóka: daw. jednostka miary powierzchni gruntu, równa 30 morgom, tj. wynosząca ok. 18 ha. [przypis edytorski]
106
sprawiedliwo (gw.) – sprawiedliwie. [przypis edytorski]
107
płocha – część warsztatu tkackiego, rodzaj grzebienia, przez który przewleczone są nitki osnowy, dobijający każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny. [przypis edytorski]
108
czółenko – element krosna tkackiego o kształcie łódeczki, zawierający nawiniętą na szpulkę nitkę wątku, przerzucany pomiędzy nitkami osnowy. [przypis edytorski]
109
trzydzieści roków temu… poszedł w las – aluzja do powstania styczniowego w 1863. [przypis edytorski]
110
runie – lm od: ruń: nisko rosnąca, zieleniejąca roślinność; młode pędy, kiełkujące z ziemi. [przypis edytorski]
111
morga a. mórg – daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]
112
bieżcie (daw.) – biegnijcie. [przypis edytorski]
113
duchem (daw.) – szybko, co tchu. [przypis edytorski]
114
ano – tu: zatem, więc. [przypis edytorski]
115
ligustr – rodzaj krzewu sadzonego w charakterze żywopłotu. [przypis edytorski]
