komturią, obejmującego zamek będący siedzibą zakonu i jego okolice. [przypis edytorski]
15
wielki krzyż (…) wielki miecz – insygnia Wielkich Mistrzów. [przypis autorski]
16
domy – Tak nazywały się klasztory, albo raczej zamki po różnych krajach Europy rozrzucone. [przypis autorski]
17
gonić na ostre – dawne wyrażenie polskie; combattre à outrance. [przypis autorski]
18
rota – tu: oddział wojsk. [przypis edytorski]
19
wzgardził oklaski i górne urzędy – dziś popr. z N.: wzgardzić oklaskami, urzędami itp. [przypis edytorski]
20
poglądać – dziś: spoglądać. [przypis edytorski]
21
zejść kogoś – najść kogoś, odwiedzić nieoczekiwanie; tu forma 3.os.lm cz.przesz: zeszli go. [przypis edytorski]
22
zżymać się – oburzać się, reagować niecierpliwie, gniewnie. [przypis edytorski]
23
oczyma (…) moc bezrozumną na uwięzi trzyma – Wzrok człowieka, powiada Cooper, jeśli jaśnieje wyrazem odwagi i rozumu, sprawia mocne wrażenie nawet na dzikich zwierzętach. Przytaczamy z tej okoliczności prawdziwe zdarzenie amerykańskiego strzelca, który skradając się do kaczek, usłyszał szelest, podniósł się i ujrzał z przestrachem ogromnego tuż leżącego lwa. Zwierz zdawał się być równie zdziwiony nagłym widokiem człowieka atletycznej postawy. Strzelec nie śmiał dać ognia, mając strzelbę śrutem nabitą. Stał więc nieruchomy, oczyma tylko grożąc nieprzyjacielowi. Lew ze swojej strony, siedząc spokojnie, nie spuszczał oczu ze strzelca: po kilku sekundach odwrócił głowę i oddalił się powoli, ale zaledwo uszedł kilkanaście kroków, zatrzymał się i znowu powrócił. Znalazł na miejscu nieruchomego strzelca, spotkał się znowu z nim oko w oko i na koniec, jak gdyby uznawał wyższość człowieka, spuścił oczy i odszedł. Bibliothèque Universelle, 1827 fèvrier. Voyage du capitaine Head. [przypis autorski]
24
nieszporne modły – modły wieczorne; nieszpory (łac. vesperae od vesper: wieczór) liturgia odprawiana w kościołach chrześcijańskich wieczorem (tradycyjnie o zachodzie słońca). [przypis edytorski]
25
widomy (daw.) – widoczny; dostrzegalny. [przypis edytorski]
26
arcykomtur – Grosskomthur, najpierwszy urzędnik po Wielkim Mistrzu. [przypis autorski]
27
pobożna niewiasta (…) znalazła grobowiec za życia – Kroniki owych czasów piszą o wiejskiej dziewicy, która przybywszy do Marienburga żądała, aby ją zamurowano w osobnej celi i tam życia dokonała. Grób jej słynął cudami. [przypis autorski]
28
do tyla – na tyle, tak bardzo. [przypis edytorski]
29
ziemny – ziemski. [przypis edytorski]
30
pomijać – tu: omijać, mijać. [przypis edytorski]
31
tuman – tu: mgła. [przypis edytorski]
32
Ufajmy wieszczym (…) głosom (…) On mistrzem naszym – W czasie obioru, jeśli zdania były podzielone lub niepewne, zdarzenia podobne, brane za wieszczbę, wpływały na obrady kapituły. I tak Winrych Kniprode pozyskał wszystkie głosy, ponieważ kilku braci słyszało jakoby w grobach mistrzów wołanie trzykrotne: Vinrice! Ordo laborat,«Winrychu! Zakon w niebezpieczeństwie.» [przypis autorski]
33
rodzica – rodzicielka, matka. [przypis edytorski]
34
czerpa – dziś popr. forma 3.os.lp.: czerpie. [przypis edytorski]
35
zamek Swentoroga – Zamek wileński, gdzie był niegdyś utrzymywany Znicz, to jest ogień wieczny. [przypis autorski]
36
w domie – dziś popr. Msc. lp: w domu. [przypis edytorski]
37
niewidomie – dziś: niewidocznie. [przypis edytorski]
38
pomnieć – pamiętać; tu forma 1.os.cz.ter.: pomnę. [przypis edytorski]
39
miałaż bym – forma trybu przypuszczającego z partykułą wzmacniającą -że, którą można zapisać też: miałabymże; znaczenie: czyż miałabym. [przypis edytorski]
40
tobąśmy przeżyli – przeżyliśmy z tobą (przykład ruchomości końcówki fleksyjnej czasownika). [przypis edytorski]
41
mieniać (daw.) – zamieniać. [przypis edytorski]
42
koncha – muszla. [przypis edytorski]
43
pogrzeb – tu: miejsce, w którym jest się zagrzebanym. [przypis edytorski]
44
myśliłam (daw.) – dziś popr. myślałam. [przypis edytorski]
45
łajać – ostro krytykować, strofować. [przypis edytorski]
46
rozrzedniała – dziś: zrzedła a. rozrzedziła się. [przypis edytorski]
47
Cieszmy się w Panu! – Hasło uczt zakonnych owego wieku. [przypis autorski]
