Dziady, część III. Адам Мицкевич

łotrów powybija

      Jezus Maryja.

      Tam car jak dzika bestyja,

      Jezus Maryja!

      Tu Nowosilcow jak żmija,

      Jezus Maryja!

      Póki cała carska szyja,

      Jezus Maryja,

      Póki Nowosilcow pija,

      Jezus Maryja,

      Nie uwierzę, że nam sprzyja

      Jezus Maryja.

      KONRAD

      Słuchaj, ty! – tych mnie imion przy kielichach wara.

      Dawno nie wiem, gdzie moja podziała się wiara,

      Nie mieszam się do wszystkich świętych z litaniji,

      Lecz nie dozwolę bluźnić imienia Maryi.

      KAPRAL

      podchodząc do Konrada

      Dobrze, że Panu jedno to zostało imię —

      Choć szuler zgrany wszystko wyrzuci z kalety,

      Nie zgrał się, póki jedną ma sztukę monety.

      Znajdzie ją w dzień szczęśliwy, więc z kalety wyjmie,

      Więc da w handel na procent, Bóg pobłogosławi,

      I większy skarb przed śmiercią, niźli miał, zostawi.

      To imię, Panie, nie żart – więc mnie się zdarzyło

      W Hiszpaniji, lat temu – o, to dawno było,

      Nim car mię tym oszpecił mundurem szelmowskim —

      Więc byłem w legijonach, naprzód pod Dąbrowskim,

      A potem wszedłem w sławny pułk Sobolewskiego.

      SOBOLEWSKI

      To mój brat!

      KAPRAL

                        O mój Boże! pokój duszy jego!

      Walny żołnierz – tak – zginął od pięciu kul razem;

      Nawet podobny Panu. – Otóż – więc z rozkazem

      Brata Pana jechałem w miasteczko Lamego —

      Jak dziś pamiętam – więc tam byli Francuziska:

      Ten gra w kości, ten w karty, ten dziewczęta ściska —

      Nuż beczeć; – Każdy Francuz, jak podpije, beczy.

      Jak zaczną tedy śpiewać wszyscy nic do rzeczy,

      Siwobrode wąsale takie pieśni tłuste!

      Aż był wstyd mnie młodemu. – Z rozpusty w rozpustę,

      Dalej bredzić na świętych; – otóż z większych w większe

      Grzechy laząc, nuż bluźnić na Pannę Najświętszę —

      A trzeba wiedzieć, że mam patent sodalisa29

      I z powinności bronię Maryi imienia —

      Więc ja im perswadować: – Stulcie pysk, do bisa!

      Więc umilkli, nie chcąc mieć ze mną do czynienia. —

      Konrad zamyśla się, inni zaczynają, rozmowę

      Ale no Pan posłuchaj, co się stąd wyświęci.

      Po zwadzie poszliśmy spać, wszyscy dobrze cięci —

      Aż w nocy trąbią na koń – zaczną obóz trwożyć —

      Francuzi nuż do czapek, i nie mogą włożyć: —

      Bo nie było na co wdziać, – bo każdego główka

      Była ślicznie odcięta nożem jak makówka.

      Szelma gospodarz porznął jak kury w folwarku; —

      Patrzę, więc moja głowa została na karku;

      W czapce kartka łacińska, pismo nie wiem czyje:

      «Vivat Polonus, unus defonsor Mariae»30.

      Otóż widzisz Pan, że ja tym imieniem żyję.

      JEDEN Z WIĘŹNIÓW

      Feliksie, musisz śpiewać; nalać mu herbaty

      Czy wina. —

      FELIKS

                        Jednogłośnie decydują braty,

      Że muszę być wesoły. Chociaż serce pęka,

      Feliks będzie wesoły i będzie piosenka.

      śpiewa

      Nie dbam, jaka spadnie kara,

      Mina31, Sybir czy kajdany.

      Zawsze ja wierny poddany

      Pracować będę dla cara;

      W minach kruszec kując młotem,

      Pomyślę: ta mina szara

      To żelazo, – z niego potem

      Zrobi ktoś topór na cara.

      Gdy będę na zaludnieniu,

      Pojmę córeczkę Tatara;

      Może w moim pokoleniu

      Zrodzi się Paleń32 dla cara.

      Gdy w kolonijach osiędę,

      Ogród zorzę, grzędy skopię,

      A na nich co rok siać będę

      Same lny, same konopie.

      Z konopi ktoś zrobi nici —

      Srebrem obwita nić szara

      Może się kiedyś poszczyci,

      Że będzie szarfą dla cara33.

      CHÓR

      śpiewa

      Zrodzi się Paleń dla cara

      ra – ra – ra – ra – ra – ra —

      SUZIN

      Lecz cóż to Konrad cicho zasępiony siedzi,

      Jakby obliczał swoje grzechy do spowiedzi?

      Feliksie, on nie słyszał zgoła twoich pieni;

      Konradzie! – patrzcie – zbladnął, znowu się czerwieni.

      Czy on słaby?

      FELIKS

      Stój, cicho – zgadłem, że tak będzie —

      O, my znamy Konrada, co to znaczy, wiemy.

      Północ jego godzina. – Teraz Feliks niemy,

      Teraz, bracia, piosenkę lepszą posłyszemy.

      Ale muzyki trzeba; – ty masz flet, Frejendzie,

      Graj dawną jego nutę, a my cicho stójmy

      I kiedy trzeba, głosy do chóru nastrójmy.

      JÓZEF

      patrząc na Konrada

      Bracia!

29

patent sodalisa – dokument członkowstwa w sodalicji mariańskiej (por. łac. sodalicium, towarzystwo, bractwo, związek), tj. bractwa, którego członkowie oddają szczególną cześć Najświętszej Marii Pannie (pierwsze takie związki zaczęły powstawać w XVI w.). [przypis edytorski]

30

Vivat Polonus, unus defensor Mariae (łac.) – Niech żyje Polak, jedyny obrońca Marii – przygoda, jak się zdaje, oparta o wydarzenie rzeczywiste. Opowiedział je uczestnik tamtych walk Adam Amilkar Kosiński pod tym właśnie łacińskim tytułem w jednym ze swych Opowiadań żołnierskich (Lipsk 1845). [przypis redakcyjny]

31

mina – (z franc.) kopalnia. [przypis redakcyjny]

32

Paleń – hr. Piotr Pahlen (1746–1826) minister rosyjski, organizator spisku, który doprowadził do zamordowania cara Pawła I (1801). [przypis redakcyjny]

33

szarfa dla cara – szarfą, stanowiącą dekorację munduru carskiego, udusili spiskowcy cara Pawła. [przypis redakcyjny]