edytorski]
51
insza (daw.) – inna. [przypis edytorski]
52
kaftan – rodzaj luźnej kurtki, z rękawami lub bez. [przypis edytorski]
53
czubatki – potocznie o kurach. [przypis edytorski]
54
zrazu (daw.) – na początku. [przypis edytorski]
55
onym – tym. [przypis edytorski]
56
Tatarowie – dziś popr.: Tatarzy; nazwa ludności jednego z plemion mongolskich. [przypis edytorski]
57
jasyr (daw.) – niewola u Tatarów lub Turków. [przypis edytorski]
58
za czym – w związku z czym; dlatego. [przypis edytorski]
59
baczny – czujny, uważny. [przypis edytorski]
60
chan – tytuł władcy u plemion mongolskich i tureckich. [przypis edytorski]
61
pokurć – pogardliwie o niedużych, dość brzydkich zwierzętach. [przypis edytorski]
62
zasię (przest.) – zaś, natomiast. [przypis edytorski]
63
dodawa – dziś 3 os.lp.: dodaje. [przypis edytorski]
64
ugór – zaorane i nieuprawiane przez pewien czas pole. [przypis edytorski]
65
zaprzeszła wiosna – wiosna, która była przed tą ostatnią. [przypis edytorski]
66
naści (daw.) – masz, trzymaj. [przypis edytorski]
67
namykać poły – zamknąć dolne fragmenty rozpiętego płaszcza. [przypis edytorski]
68
sukmanka – zdr. od sukmana; rodzaj płaszcza z sukna (szorstkiej wełny), daw. najczęściej noszonego przez chłopów. [przypis edytorski]
69
insi (daw.) – inni. [przypis edytorski]
70
duch idzie od nich – czuć ich zapach, aromat. [przypis edytorski]
71
na tym światu – dziś popr.: na tym świecie. [przypis edytorski]
72
kartaczowe kule – kartacze to pociski armatnie zawierające w środku odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu. Używane do poł. XX wieku. [przypis edytorski]
73
bywszy – daw. imiesłów przysł. od: być. [przypis edytorski]
74
wydziwować się – nadziwić się. [przypis edytorski]
75
animusz – odwaga, ożywienie. [przypis edytorski]
76
zgoła – zupełnie, całkiem, wcale. [przypis edytorski]
77
czczość – głód, pustkę. [przypis edytorski]
78
one – te, owe. [przypis edytorski]
79
oskubinka – odrobinka, okruszynka. [przypis edytorski]
80
tedy – zatem, wtedy. [przypis edytorski]
81
drzewiej (starop.) – dawniej, niegdyś, wcześniej. [przypis edytorski]
82
panował wtedy Lech – nawiązanie do legendy o trzech braciach: O Lechu, Czechu i Rusie, którzy wyruszyli ze swoimi współplemieńcami w poszukiwaniu ziemi obfitej w pożywienie. W trakcie wędrówki bracia rozdzielili się. Najdłużej wędrował Lech, który w końcu dotarł do pięknej i bogatej krainy, dzisiejszej Wielkopolski, i postanowił się na niej osiedlić. Zauważył orle gniazdo na czubku drzewa i na jego pamiątkę nazwał nowo budowaną siedzibę, Gnieznem. [przypis edytorski]
83
bezpieczność – dziś: bezpieczeństwo. [przypis edytorski]
84
pług – narzędzie rolnicze przeznaczone do orki. [przypis edytorski]
85
z lipowego dziupla – dziś: z lipowej dziupli. [przypis edytorski]
86
pokojowiec – służący mieszkający w domu i pomagający w codziennych czynnościach. [przypis edytorski]
87
prawić – mówić, opowiadać. [przypis edytorski]
88
barłóg – legowisko niedźwiedzia lub dzika; potocznie o niechlujnym, nędznym posłaniu. [przypis edytorski]
89
Światowid a. Świętowit – bóstwo wojny i urodzaju plemion słowiańskich. Posągi przedstawiające Świętowita to słupy, zakończone rzeźbą przedstawiającą cztery twarze zwrócone w cztery strony świata. [przypis edytorski]
90
dla ich małości – z powodu ich niewielkich rozmiarów. [przypis edytorski]
91
plewy – odpadki powstające podczas młócenia roślin, zwłaszcza zbóż. [przypis edytorski]
92
rżnąć sieczkę – ciąć słomę na paszę dla zwierząt. [przypis edytorski]
93
trząść słomę – prawdopodobnie chodzi tu o robienie tzw. trzęsionki: słomy zmieszanej z sianem, używanej jako pokarm dla bydła. [przypis edytorski]
94
motać przędzę – zwijać, nawijać na coś przędzę, tj. nić służącą do wyrobu tkanin. [przypis edytorski]
95
obejście – słowo używane do określenia całego gospodarstwa: podwórza, domu, budynków gospodarczych takich jak stajnia, stodoła. [przypis edytorski]
96
bodnia – rodzaj beczki z wiekiem do przechowywania zboża lub kapusty. [przypis edytorski]
97
garstewka – dziś: garsteczka. [przypis edytorski]
98
łątka (daw.) – lalka, marionetka. [przypis edytorski]
99
ułomy w okienkach – prawdopodobnie chodzi o lufciki, małe okienka dające się osobno otwierać. [przypis edytorski]
100
zmówiny – rozmowa swata z panną i jej rodzicami o zaręczynach. [przypis edytorski]
101
postrzyżyny – stary słowiański zwyczaj, rodzaj inicjacji, w którym chłopcom wchodzącym w dorosłość rytualnie obcinano włosy. [przypis edytorski]
102
kołacz – nazwa pszennego ciasta, o kształcie kolistym. Dawniej obowiązkowego na ważnych uroczystościach, świętach. [przypis edytorski]
103
polityczny (daw.) – umiejący się zachować odpowiednio, szanujący względy
