Wspomnienia niebieskiego mundurka. Gomulicki Wiktor Teofil

przekładu Biblii napisanego renesansową polszczyzną oraz tłumacz Psałterza Dawidowego. [przypis edytorski]

      28

      ochmistrz (daw.) – urzędnik zarządzający dworem panującego lub magnata; opiekun dzieci na takim dworze. [przypis edytorski]

      29

      Narew – rzeka przepływająca przez północno-wschodnią Polskę, nad Narwią leży Pułtusk. [przypis edytorski]

      30

      kartacz – pocisk artyleryjski używany od XVI do połowy XX w. [przypis edytorski]

      31

      skierowywa – dziś popr. forma 3 os. lp. cz.ter.: skierowuje. [przypis edytorski]

      32

      sztuba (daw.) – szkoła. [przypis edytorski]

      33

      katedra – tu: podwyższenie, na którym stoi stół dla nauczyciela. [przypis edytorski]

      34

      wyrównywa – dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: wyrównuje. [przypis edytorski]

      35

      bakalarnia (daw.) – szkoła elementarna. [przypis edytorski]

      36

      Napoleon I – Napoleon Bonaparte (1769–1821), francuski wódz i mąż stanu, cesarz Francuzów 1804–1814 i 1815 oraz król Włoch 1805–1814; tu: genialny strateg i przywódca. [przypis edytorski]

      37

      ruchawka (daw. pot.) – rozruchy, niepokoje społeczne; tu: bezładny tłum. [przypis edytorski]

      38

      koza – pomieszczenie, w którym zamykano niegrzecznych uczniów za karę; areszt. [przypis edytorski]

      39

      prościejsze – dziś popr. forma M. lmn.: prostsze. [przypis edytorski]

      40

      nie są w możności – nie mogą. [przypis edytorski]

      41

      Kolos Rodyjski – jeden z siedmiu cudów świata starożytnego, olbrzymi posąg Heliosa na wyspie Rodos; wzniesiony z brązu 292–280 p.n.e. u wejścia do portu w celu upamiętnienia pomyślnej obrony miasta Rodos (304 p.n.e.) przed oblegającymi je wojskami Demetriosa I Poliorketesa, zniszczony 224 p.n.e. podczas trzęsienia ziemi. W czasach nowożytnych wyobrażano sobie, że posąg stał w rozkroku nad wejściem do portu, a statki przepływały pomiędzy jego nogami. [przypis edytorski]

      42

      tylko z nazwiska – tu: tylko z nazwy. [przypis edytorski]

      43

      wpodle (dawn.) – obok, koło. [przypis edytorski]

      44

      mularz (daw.) – murarz. [przypis edytorski]

      45

      ziarn – dziś popr. forma D. lmn.: ziaren. [przypis edytorski]

      46

      bachórek – dziś: bachorek. [przypis edytorski]

      47

      racuł (gw.) – popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: raczył. [przypis edytorski]

      48

      wykpisz (daw. reg.) – szyderca. [przypis edytorski]

      49

      włościański (daw.) – chłopski. [przypis edytorski]

      50

      sukmana – długie męskie

1

epoka apuchtinowska – tzw. noc apuchtinowska, polityka rusyfikacji wprowadzona w Królestwie Polskim po upadku powstania styczniowego. Pomysłodawcą tej polityki był Aleksandr Apuchtin, rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego. [przypis edytorski]

2

Hurków, Hurkowych i Apuchtinów – Josif Władimirowicz Romejko-Hurko (1828–1902), feldmarszałek rosyjski, w latach 1883–1894 generalny gubernator warszawski, zaciekły rusyfikator (wprowadził jęz. rosyjski do sądów, urzędów i szkół); Aleksandr Lwowicz Apuchtin (1822–1904), rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–1897, twórca zrusyfikowanego systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim. [przypis edytorski]

3

przedajnych – dziś popr.: sprzedajnych. [przypis edytorski]

4

odgadnioną – odkrytą. [przypis edytorski]

5

oszyty – dziś popr. obszyty. [przypis edytorski]

6

mundura – dziś popr. forma D. lp: munduru. [przypis edytorski]

7

zajęcie – tu: zaciekawienie. [przypis edytorski]

8

sztubaki od Górskiego – uczniowie szkoły realnej założonej w 1877 w Warszawie przez pedagoga Wojciecha Górskiego (1849–1935). Od 1883 r. szkoła mieściła się przy ul. Hortensji, dziś ul. W. Górskiego. [przypis edytorski]

9

miasteczko – Wiktor Gomulicki opisuje tu Pułtusk, w którym spędził dzieciństwo. [przypis edytorski]

10

kajet (daw.) – zeszyt. [przypis edytorski]

11

segnaturka – własc. sygnaturka, najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

12

refermaci – własc. franciszkanie reformaci, odłam obserwancki (tj. ściślejszej reguły) w ramach Zakonu Braci Mniejszych; w Polsce od 1622. [przypis edytorski]

13

chała – bułka pszenna wypiekana przez Żydów na święta. Pochodzi od niej chałka, podłużna, słodka bułka z pszennego ciasta zaplecionego w warkocz. [przypis edytorski]

14

makagiga – ciastko z masy karmelowej, miodu i maku, z dodatkiem orzechów i migdałów. [przypis edytorski]

15

pokój – tu w zanczeniu: spokój. [przypis edytorski]

16

oparkanionych – ogrodzonych; parkan – ogrodzenie, zwykle drewniane. [przypis edytorski]

17

po stoicku – niezachwianie, ze spokojem. [przypis edytorski]

18

zatabaczony (daw.) – niechlujnie wyglądający; zabrudzony tabaką. [przypis edytorski]

19

jucht – wyprawiona skóra bydlęca. [przypis edytorski]

20

napiętek – tylna część buta osłaniająca piętę. [przypis edytorski]

21

liszka