Wspomnienia niebieskiego mundurka. Gomulicki Wiktor Teofil

wierszów142, wygłaszając je nie tylko w klasie, lecz i na zebraniach koleżeńskich, na „ekskursjach143”, na „majówkach” – prowadzą nawet niekiedy spory o wyższość „poety serca” nad „księciem poetów” lub odwrotnie.

      Sprężyckiego pociągają najbardziej wiersze żartobliwe oraz rzewne, liryczne. Umie na pamięć całe strofy z Myszeidy144, umie cały Powrót na wieś145, cały Pacierz staruszka146.

      Cienkim, prawie dziewczęcym głosem, ale z wielkim zapałem i przejęciem się deklamuje:

      Gończe złotego słońca! różana jutrzenko!

      Jużeś to w chatki mojej zajrzała okienko?

      O, jak ślicznie z twej twarzy promień bije czysty

      Przez te młode gałązki leszczyny krzewistej!…

      Pochyla drobną postać, jakby ciężarem lat przygiętą – głos mu drży, słabnie…

      Kiju mój! ty, starości mej wierna podporo !

      Prowadź mnie… już bez ciebie w tym wieku niesporo.

      1

      epoka apuchtinowska – tzw. noc apuchtinowska, polityka rusyfikacji wprowadzona w Królestwie Polskim po upadku powstania styczniowego. Pomysłodawcą tej polityki był Aleksandr Apuchtin, rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego. [przypis edytorski]

      2

      Hurków, Hurkowych i Apuchtinów – Josif Władimirowicz Romejko-Hurko (1828–1902), feldmarszałek rosyjski, w latach 1883–1894 generalny gubernator warszawski, zaciekły rusyfikator (wprowadził jęz. rosyjski do sądów, urzędów i szkół); Aleksandr Lwowicz Apuchtin (1822–1904), rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–1897, twórca zrusyfikowanego systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim. [przypis edytorski]

      3

      przedajnych – dziś popr.: sprzedajnych. [przypis edytorski]

      4

      odgadnioną – odkrytą. [przypis edytorski]

      5

      oszyty – dziś popr. obszyty. [przypis edytorski]

      6

      mundura – dziś popr. forma D. lp: munduru. [przypis edytorski]

      7

      zajęcie – tu: zaciekawienie. [przypis edytorski]

      8

      sztubaki od Górskiego – uczniowie szkoły realnej założonej w 1877 w Warszawie przez pedagoga Wojciecha Górskiego (1849–1935). Od 1883 r. szkoła mieściła się przy ul. Hortensji, dziś ul. W. Górskiego. [przypis edytorski]

      9

      miasteczko – Wiktor Gomulicki opisuje tu Pułtusk, w którym spędził dzieciństwo. [przypis edytorski]

      10

      kajet (daw.) – zeszyt. [przypis edytorski]

      11

      segnaturka – własc. sygnaturka, najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

      12

      refermaci – własc. franciszkanie reformaci, odłam obserwancki (tj. ściślejszej reguły) w ramach Zakonu Braci Mniejszych; w Polsce od 1622. [przypis edytorski]

      13

      chała – bułka pszenna wypiekana przez Żydów na święta. Pochodzi od niej chałka, podłużna, słodka bułka z pszennego ciasta zaplecionego w warkocz. [przypis edytorski]

      14

      makagiga – ciastko z masy karmelowej, miodu i maku, z dodatkiem orzechów i migdałów. [przypis edytorski]

      15

      pokój – tu w zanczeniu: spokój. [przypis edytorski]

      16

      oparkanionych – ogrodzonych; parkan – ogrodzenie, zwykle drewniane. [przypis edytorski]

      17

      po stoicku – niezachwianie, ze spokojem. [przypis edytorski]

      18

      zatabaczony (daw.) – niechlujnie wyglądający; zabrudzony tabaką. [przypis edytorski]

      19

      jucht – wyprawiona skóra bydlęca. [przypis edytorski]

      20

      napiętek – tylna część buta osłaniająca piętę. [przypis edytorski]

      21

      liszka (pot.) – gąsienica. [przypis edytorski]

      22

      prezbiterium – część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz. [przypis edytorski]

      23

      Introibo ad altare Dei (łac.) – Przystąpię do ołtarza Pańskiego. [przypis edytorski]

      24

      Mateusz Sarbiewski – Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640), jezuita, profesor Akademii Wileńskiej, nadworny kaznodzieja króla Władysława IV. Jeden z największych europejskich poetów barokowych. (W XVI w. imiona Maciej i Mateusz nie były jeszcze w polszczyźnie rozróżniane). [przypis edytorski]

      25

      ongi (daw.) – kiedyś. [przypis edytorski]

      26

      Piotr Skarga – własc. Piotr Powęski herbu Pawęża (1536–1612), polski teolog, pisarz, jezuita, nadworny kaznodzieja Zygmunta

142

wierszów – dziś popr. forma D. lm: wierszy. [przypis edytorski]

143

ekskursja (z łac. a. z ros.) – wycieczka, wyprawa. [przypis edytorski]

144

Myszeida – poemat heroikomiczny Ignacego Krasickiego o wojnie kotów z wojskami szczurzo-mysimi, z udziałem ludzi (Popiel i jego córka Duchna stoją po stronie kotów); poemat heroikomiczny – utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny. [przypis edytorski]

145

Powrót na wieś – wiersz Franciszka Karpińskiego. [przypis edytorski]

146

Pacierz staruszka – wiersz Adama Naruszewicza. [przypis edytorski]