Marysieńka Sobieska. Tadeusz Boy-Żeleński

i banicję w 1652 r., uciekł z Polski i aktywnie współdziałał z Karolem Gustawem podczas najazdu Szwedów na Polskę; utrzymywał też dwuznaczne kontakty z Bohdanem Chmielnickim i Kozakami; w 1662 r. rehabilitowany, stanął po stronie króla polskiego w czasie rokoszu Lubomirskiego, zmarł jako poseł Rzeczpospolitej do Turcji. [przypis edytorski]

      13

      n'insistons pas (fr.) – nie nalegajmy, nie naciskajmy. [przypis edytorski]

      14

      aviti sanguinis ultor (łac.) – mściciel krwi dziada. [przypis edytorski]

      15

      ochędóstwo (starop.) – porządek; strój. [przypis edytorski]

      16

      omnino (łac.) – całkowicie. [przypis edytorski]

      17

      hominum otiosorum (łac.) – dosł. ludzi próżnujących; próżniaków. [przypis edytorski]

      18

      ad capessendam Rempublicam (łac.) – do troski o Rzeczpospolitą. [przypis edytorski]

      19

      Poloniusz – drugoplanowa postać w tragedii Shakespeare'a Hamlet, ojciec Ofelii i Laertesa; wcielenie dworaka. [przypis edytorski]

      20

      letki – dziś popr.: lekki. [przypis edytorski]

      21

      zdaleka – dziś popr. z daleka. [przypis edytorski]

      22

      contemnere (łac.) – pogardzać. [przypis edytorski]

      23

      grandilokwencja – górnolotny, napuszony styl mówienia. [przypis edytorski]

      24

      Jakób – tak w daw. pisowni (por. Jacob); dziś: Jakub. [przypis edytorski]

      25

      peregrinacii – dziś: peregrynacji; peregrynacja: podróż. [przypis edytorski]

      26

      iunii (łac.) – czerwca. [przypis edytorski]

      27

      vies romancées (fr.) – powieści biograficzne (fabularyzowane). [przypis edytorski]

      28

      Fronda – ruch rewolucyjny, antyabsolutystyczny we Francji w latach 1648–1653; głównie mieszczańsko-chłopski, mający jednak powiązania z arystokracją. [przypis edytorski]

      29

      Kondeusz – Ludwik II książę de Condé (1621–1686) z dynastycznej rodziny Bourbonów; marszałek Francji, wybitny dowódca w czasie wojny trzydziestoletniej; sławę przyniosło mu zwycięstwo pod Rocroi. [przypis edytorski]

      30

      Turenne (1611–1675) – właśc. Henri de la Tour d'Auvergne, wicehrabia de Turenne; dowódca wojsk fr. w wojnie trzydziestoletniej. [przypis edytorski]

      31

      Colbert, Jean-Baptiste (1619–1683) – minister finansów na dworze Ludwika XIV. [przypis edytorski]

      32

      Bossuet, Jacques-Bénigne (1627–1704) – biskup katolicki, nadworny kaznodzieja Ludwika XIV, wychowawca jego syna; teolog, wyraziciel myśli tradycjonalistycznej, wykorzystanej następnie przez konserwatyzm; uzasadniał sakrę władzy królewskiej (absolutyzmu) poprzez wykład porządku naturalnego świata i pochodzenie władzy świeckiej bezpośrednio od Boga oraz przedstawił Kościół jako instrument Opatrzności Bożej pozwalający harmonijnie spoić historię świętą z polityką; jednocześnie stworzył podstawy teorii spiskowej dziejów, występując przeciw jezuitom; prowadził korespondencję filoz. z Leibnizem; dążył do nawrócenia protestantów z powrotem na katolicyzm (nawrócił marszałka Turenne'a). [przypis edytorski]

      33

      Vauban, Sebastien de (1633–1707) – markiz; marszałek Francji, ekonomista; wybitny inżynier wojskowy i architekt, twórca nowego sposobu budowania fortyfikacji i twierdz oraz technik oblężniczych. [przypis edytorski]

      34

      pani de Sévigné – Marie de Rabutin-Chantal (1626–1696), markiza de Sévigné, przeszła do historii literatury fr. jako autorka listów do córki stanowiących zarazem barwne odzwierciedlenie epoki, w której żyła. [przypis edytorski]

      35

      rendez-vous (fr.) – spotkanie. [przypis edytorski]

      36

      księżnej de Longueville – Anne Geneviève de Bourbon (1619–1679); siostra Kondeusza. [przypis edytorski]

      37

      angielska monografia Mortona – J. B. Morton, Sobieski King of Poland, London 1932. [przypis edytorski]

      38

      celowsze – dziś popr.: bardziej celowe. [przypis edytorski]

      39

      półtrzecia (starop.) – dwa i pół. [przypis edytorski]

      40

      z nią albo na niej – „Wrócić z tarczą albo na tarczy”: sentencja pożegnania wojownika wyruszającego na wojnę w Sparcie oznaczająca życzenie powrotu zwycięzcą albo poległym, ponieważ uciekając żołnierze porzucali tarcze, aby lżej im było biec, natomiast poległych znoszono z pola bitwy używając tarczy jako noszy. [przypis edytorski]

      41

      o wszeteczeństwach (…) o Piśmie Świętym – Dokąd posuwała się fałszywa i śmieszna pruderia, świadczyć może fakt, że, spostrzegłszy w pierwszych arkuszach Listów Jana III z wyprawy wiedeńskiej zwyczajny zwrot króla: „Dzieci całuię y obłapiam”, ten sam wydawca wszędzie

1

Celimena – postać z komedii Molière'a Mizantrop; synonim kokietki. [przypis edytorski]

2

bzdury o pomniejszaniu wielkości i o „życiu ułatwionym” – chodzi o zarzuty w stosunku do Boy'a jako autora zbioru felietonów o twórcach literatury polskiej (m.in. o Mickiewiczu, Żmichowskiej, Fredrze) zebranych w tomach: Brązownicy (1930) i Obrachunki Fredrowskie (1934) oraz artykułów o tematyce obyczajowej zebranych w tomach: Dziewice konsystorskie (1929) i Piekło kobiet (1930); atakowali Boy'a m. in. Jan Emil Skiwski w artykule Życie ułatwione („Wiadomości Literackie” nr 47/1931), Karol Irzykowski w książce Beniaminek (1932) i in.; „pomniejszanie wielkości” oznaczać miało „szarganie świętości narodowych” i sprowadzanie uznanych, sławnych postaci do ich indywidualnego, ludzkiego wymiaru (zwracanie uwagi na ich małostki), zaś „życie