Pojedynek. Джозеф Конрад

ulicy żaden młody biuralista, żaden student, żaden kupczyk nie usunie się ani na pół cala przed starym i poważnym człowiekiem, który musi mu zostawić miejsce do przejścia z podniesioną głową, choćby sam w rynsztok miał wstąpić. To nas może daleko zaprowadzić i kto wie, czy ta ogólna, a ciężka chmura, która nad wszystkimi wisi, nie stąd urosła.

      Jan zapalił sygaro i, zaspokoiwszy głód, wygodniej sobie usiadł i słuchał. Julian rzekł:

      – Chcesz tu jeszcze posiedzieć?

      – A po cóż mamy się śpieszyć? – odpowiedział malarz. – Na bal jeszcze dość czasu, dopiero się zjeżdżają. Przypatrzmy się tym panom i posłuchajmy ich, wszak i takie studium przydać się może i mnie, i tobie.

      W tej chwili drzwi się z trzaskiem otwarły i wszedł młody, przystojny mężczyzna, którego mina i ruchy okazywały jakąś hardość i pewność siebie, jaką mają czasem u nas panicze, gdy wchodzą do kompanii, w której zdają się nie widzieć nikogo, co by lepiej był urodzonym niż oni, co by był od nich bogatszym, a zatem co by miał więcej prawa do niesienia głowy górą i do odzywania się głośniej niż wszyscy. Wszedł on w kapeluszu, którego nie zdjął, aż wtedy gdy usiadł, miał na sobie ładny płaszcz, podbity aksamitem, który pokrywał balowe ubranie i który rzucił na krzesło bliskie stołu. Oko jego było cokolwiek przymrużone, brwi zsunięte, wąs duży wisiał po obu stronach ust, które się z nieukontentowaniem i złym humorem zaciskały. W przechodzie spojrzał niedbale na dwóch przyjaciół, którzy w kącie przy oknie siedzieli, i poszedł prosto do większego stołu, gdzie go, widać, oczekiwano i gdzie go poufałe spotkały przywitania.

      – Jak się masz, Wiktorze!

      – Czekamy cię obiema rękami.

      – Gdzieżeś się tak długo zabałamucił?

      Pan Wiktor nalał sobie szklankę szampana, wypił duszkiem, odchylił zostawione, widać dla siebie, krzesło, postawił je gniewnie i wziąwszy z półmiska kotlet ukroił, przytknął do ust i położywszy nazad, uderzył mocno nożem o szklankę. Przyskoczył garson, a pan Wiktor, oddając mu talerz, rzekł:

      – Zimne, ośle! Przynieś mi co gorącego.

      – Cóż ci się stało? Nie gadasz – zapytali koledzy.

      – Zły jestem – odpowiedział młody człowiek, nalał sobie znowu wina i wypił.

      – Któż to cię śmiał rozgniewać? – zapytał jeden.

      – To mu nie bardzo winszuję, jeżeli to nie kobieta i nie starzec – rzekł drugi.

      – Właśnie, że kobieta i starzec – odpowiedział Wiktor pociągając wąsy. – Ale, na nieszczęście, po jednej spodziewam się kilkakroć, a po drugim może mi się z milion okroi, i to jedno zmusza mię do tej niewoli, w jakiej mnie trzymają, i do znoszenia codziennej perory, która mnie niecierpliwi.

      – Więc to ciocia i stryjaszek? Mój biedny Wiktorku! – rzekł jeden z kompanii.

      – Nie możecie sobie wyobrazić, co to za klęska ci bezdzietni krewni – zawołał pan Wiktor bijąc z niecierpliwością w szklankę,' aby mu podano, co kazał.

      – Ach! prawda! – rzekł inny krzywiąc się miłosiernie – a zwłaszcza tacy krewni, po których na głowę twoją spada milion kilkakroć.

      – Żartuj sobie zdrów – mówił dalej pan Wiktor – milion kilkakroć jest zapewne coś…

      – Aj! i dobre coś – zawołał inny śmiejąc się – a zwłaszcza dla człowieka, który umie żyć i ma już przeszło dwakroć długów.

      – Wy rzecz tę z jednej tylko strony widzicie – odpowiedział pan Wiktor – lecz ile to kosztuje nadskakiwania, ile kazań, ile przymówek i do jakiego doprowadza spodlenia! I względem kogo? Względem starej dewotki, która by chciała, żebym się co dwa tygodnie spowiadał, za takiego ma mnie grzesznika; względem starego nudziarza, któremu się zdaje, że żyje jeszcze w świętej pamięci epoce, w której każdą siwą głowę tak szanowano, jak my dziś szanujemy butelkę mchem obrosłą, i w której każdy ojciec miał prawo kazać rozciągnąć na kobiercu trzydziestoletniego syna i wlepić mu kilkadziesiąt batogów.

      – Oh! ba! – zawołał któryś – już te czasy daleko. Przekonał się świat, że w próchnie nie ma żywotnych soków. Dziś epoka młodego pokolenia. Nie starym to już i zapleśniałym głowom wymyślić dźwignię, która by poruszyła zastygłą ziemię. „Młodości! podaj mi skrzydła, a nad martwym wzlecę światem!" – dodał podnosząc głos z deklamacją i uderzając pełną szklanką o szklankę kolegów wołał: – Niech żyje młodość! Pleśń dobra tylko na butelkach.

      – Słusznie! Słusznie! – rzekł pan Wiktor i obracając się do garsona dodał: – Przynieś no tu parą zapleśniałych butelek, z przeproszeniem mojej ciotki, co mię gotowa wydziedziczyć, i kochanego stryjaszka, który mi pogroził dziś, że napisze do ojca o moim rozpustnym życiu, o złej kompanii, którą przenoszę nad towarzystwo ludzi dobrze wychowanych, i o tych syrenach, dla których tracę zdrowie i majątek.

      Koledzy zaśmieli się i ruszając ramionami powtarzali:

      – Rozpustne życie! Złe kompanie! Syreny!

      – Zapewne, że syreny – dodał jeden – bo umieją nas przywabić, rozumieją każde słowo i każdy gest pojmują, nie tak jak te lalki, nad którymi mamy czuwają, jak gdyby były szklane, które tylko umieją odpowiedzieć: Oui, monsieur, non, monsieur!, przy których trzeba stać we fraku i w białych rękawiczkach i końcem tylko palców dotykać ich rączek. Upadam do nóg! Ja wolę bez fraka leżeć na szezlongu z sygarem w gębie i mojej syrenie, która siedzi przy mnie z kieliszkiem szampana w ręku, pleść, co mi ślina do ust przyniesie.

      – Więc ciocia – zapytał drugi – woła także na skandal, każe ci suszyć, pokutować i grozi wydziedziczeniem?

      – Żeby to tylko skończyło się na groźbie. Ale może być coś gorszego. Wyobraźcie sobie, nie byłem u niej już z tydzień; dziś odebrałem bilecik, którym wezwała mię, żebym się koniecznie z nią widział. Poszedłem tedy i żałuję. Złajała mię od razu jak żaka. Tłumaczyłem jej, że nie pojmuje ani dzisiejszego wieku, ani jego dążenia. „Głupiś waćpan – rzekła – ze swoim wiekiem i z jego dążeniem. Wiek waćpana jest to wiek zepsucia i dąży do zgnilizny. Waćpan naucz się katechizmu, mów co dzień pacierz, nie zaciągaj długów na utrzymywanie i strojenie łajdaczek, rób co użytecznego, gospodaruj albo służ krajowi, szanuj starszych i słuchaj, co ci mówią, to będzie dążenie, które ucieszy i waćpana krewnych, i Panu Bogu się podoba”.

      – I cóż ty, zaśmiałeś się w oczy staruszce? – zapytał jeden.

      – Uśmiechnąłem się i miałem już dobrą odpowiedź na języku, ale ona zerwała się z krzesła i krzyknęła: „Co to? Waćpan uśmiechasz się na to, co mówię! Idźże waćpan sobie precz ode mnie i pożegnaj się z tym, com dla waćpana przeznaczyła. Moja praca nie pójdzie na wzbogacenie Żydów, którym się zadłużasz, na karty i pijatyki dla waćpana kolegów, którzy cię wiodą do zguby, i na aksamity dla tych hultajek, którym się nie chce szyć i cerować szkarpetek i które wraz z sobą ciągną waćpana do piekła".

      – Czy wiesz – zawołał któryś śmiejąc się – że w tym wszystkim najlepsze jest to piekło, do którego cię Florcia ciągnie. Muszę jej to powiedzieć.

      – Zapewne byłoby to zabawne – rzekł marszcząc się pan Wiktor – ale stara dodała: „Waćpan myślałeś, żem tylko trzykroć kilkadziesiąt tysięcy dla waćpana przeznaczyła i dlatego nie dbałeś o mnie i głuchym byłeś na moje przestrogi. Otóż jesteś waćpan w błędzie. Przeznaczyłam dla waćpana wszystko, co mam, a mam przeszło sześćkroć. I teraz testament ten zniszczę kiedy waćpan uśmiechasz się i żartujesz sobie i z mego wieku, i