Ключ, які нічога не адмыкае (зборнік). Генадзь Аўласенка

ада адразу ж зацякла ў боты… і цяпер давядзецца ажно пяць кіламетраў перціся да вёскі ў мокрым абутку. А раніцай зноў заложыць горла. Як піць даць…

      Але, калі ён, таргануўшыся, каб вызваліць ногі з балотнага палону, адчуў, што гэта будзе не так і проста зрабіць, – прыйшла першая занепакоенасць. Не страх яшчэ, але нешта вельмі падобнае на яго. Тым больш што ад гэтага адчайнага рыўка ногі загрузлі яшчэ глыбей, і ўжо нават калені апынуліся ў вадзе… «Нічога сабе прыгода! – пранеслася ў Максімавай галаве раптоўная ліхаманкавая думка. – І гэта на нашым маленькім балотцы, якое я выхадзіў уздоўж і ўпоперак!»

      Ён паглядзеў на вядзерца з журавінамі, якое трымаў у левай руцэ. Вядзерца замінала ягоным дзеянням па вызваленні з палону, але ж куды яго дзець? Кінуць уперад, на пагорак? Рызыкоўна, бо ягады могуць рассыпацца… І раптам Максім зразумеў, што працягвае апускацца ўніз! Ужо і ніжні край штармоўкі апынуўся ў вадзе…

      Вось тут Максіма і ахапіў першы страх. Не клапоцячыся больш аб журавінах – гары яны гарам – ён кінуў вядзерца ў напрамку пагорка, і яно, вядома ж, павалілася набок. Але Максіму было ўжо не да вядзерца, як апантаны, ён ірвануўся, напружваючы ўсе сілы… але балота і не думала адпускаць сваю ахвяру…

      – Вось чорт! – прамарматыў Максім праз моцна сцятыя зубы і, нахіліўшыся ўперад, паспрабаваў дацягнуцца рукой да зарасляў вербалозу на самай ускраіне пагорка. Да вербалозу ён так і не дацягнуўся, а сама гэтая няўдалая спроба вызваліцца прывяла да таго толькі, што ён загруз у багне амаль па пояс.

      У поўным адчаі Максім глянуў спачатку ў адзін бок, потым у другі. Звычайна на балотцы ў гэты час былі ягаднікі, хоць некалькі чалавек ды прысутнічала, і Максіму гэта не вельмі падабалася… канкурэнты, як-ніяк… А вось сёння, калі трэба, нікога навокал не было ні відаць, ні нават чуваць…

      Ці ўсё ж паспрабаваць, паклікаць?

      – Гэй! – як мага гучней крыкнуў Максім. – Людзі! Дапамажыце! Ён змоўк, прыслухоўваючыся, але наўкол па-ранейшаму было ціха.

      Між тым туманная раніца паступова саступала месца яснаму вераснёўскаму дню. Сонца ўжо амаль узнялося над лесам… і Максім успомніў раптам, што сёння пасля абеду збіраліся яны з жонкай у райцэнтр, дакладней, у райцэнтр трэба было жонцы, а Максім абяцаў адвесці яе туды на матацыкле… І вось такая няўдача!

      – Гэй! – зноў закрычаў Максім што ёсць моцы. – Людзі! Сюды! Ён ужо загруз амаль па грудзі, і ўсё працягваў і працягваў павольна апускацца ўніз.

      Сонца паступова пачало прыпякаць, і паветра над балотцам хутка прагравалася. Але балотная твань знізу была халоднай, нібы лёд, і ў Максіма моцна змерзлі ногі. Ён паспрабаваў хоць крыху паварушыць імі, ды так і не змог гэтага зрабіць… «Вось і смерць надышла! – мільганула панічная думка. – Дый так недарэчна!»

      – Ты лічыш, што недарэчна? Імгненна ўскінуўшы галаву, Максім раптам убачыў акурат перад сабой, сярод невысокага вербалозу, нейкага мужчыну ў чорнай вопратцы. Сэрца ягонае радасна застукала ў грудзях, ён працягнуў у бок незнаёмца руку, усю ў чорнай балотнай твані.

      – Дзякуй, браток! А я ўжо думаў: усё, кранты мне! Але незнаёмец чамусьці не спяшаўся з дапамогай. Замест гэтага ён толькі ляніва агледзеўся па баках, пазяхнуў і, зноў павярнуўшыся да Максіма, прамовіў непрыемным, рыпучым нейкім голасам:

      – Ты так і не адказаў на маё пытанне!

      – Якое пытанне? – аж сумеўся Максім, адчуваючы, як халодная твань усё цягне і цягне яго ўніз. – Я прашу дапамогі, а ты…

      – А я спытаў: ты што, і сапраўды лічыш сваю смерць недарэчнай?

      – Смерць?! – Максіма раптам ахапіла злосць, дый такая, што імгненна выцесніла з душы ўсе рэшткі страху. – Я пакуль што яшчэ жывы! Жывы, жартаўнік ты хрэнаў! Жывы, пакуль што!

      – Пакуль што… – паўтарыў незнаёмец і Максім адчуў, як на яго з новай сілай навальваецца страх. Толькі цяпер ён змог больш уважліва разгледзець незнаёмца… дзіўнага нейкага незнаёмца, калі не сказаць больш…

      Па-першае, ягонае адзенне, вельмі нязвыклае для балота. Бездакорна чорны фрак, чорныя вузкія панталоны, чорныя бліскучыя чаравікі без адзінай нават кропелькі бруду. Асляпляльна-белыя пальчаткі і асляпляльна-чорны цыліндр на галаве…

      Па-другое – вочы незнаёмца. Яны былі вялізныя, чырвоныя, з вузкімі прадаўгаватымі шчылінамі замест зрэнкаў… І яшчэ, у тым месцы, дзе стаяў незнаёмец, проста з-пад ног ягоных выбіваліся ўверх тонкія струменьчыкі пары… «Гэта не чалавек! – ліхаманкава падумалася Максіму. – Хто ж тады гэта?!»

      Але Максіму было ўжо ўсё адно, хто перад ім. Ён не жадаў паміраць.

      – Памажы! – ледзь чутна прахрыпеў Максім, зноў працягваючы руку ў бок незнаёмца. – Выцягні!

      Прысеўшы на кукішкі, незнаёмец уважліва глядзеў на Максіма сваімі жудаснымі вачыма.

      – І ўсё ж я чакаю адказу на сваё пытанне, – павольна прагаварыў ён, і ў рыпучым голасе незнаёмца Максім адчуў прыхаваную пагрозу. – Ты лічыш сваю смерць недарэчнай, хіба не так?13

      – Так, так! – захрыпеў Максім, адчуваючы, як ледзяная вада апякае шыю. – Я так лічу!

      – А смерць хлопчыка, якога ты збіў тры гады таму…