Օգուտ Բժշկութեան. Ամիրդովլաթ Ամասիացի

այլ ասկից ի վեր յիշենք զամէն անդամոցն զգոյութիւնն թէ որպէս է, եւ բժշկութեան պատմութիւն անդամոցն. որ է օրհնեալ անզրաւ եւ անթերի։

      Իսկ թէ ո՛րպէս ծնանի տղան ի մօրն ի փորն այսպէս գիտացիր։

      Երբ այրն եւ կինն մերձենան՝ նա զայն գիճութիւնն Զօհալն չորցնէ եւ առաջի ամիսն ծառայէ։ Եւ Բ ամիսն Մուշթարին պահէ, եւ զայն գիճութիւնն յարիւն դարձուցանէ։ Եւ Գ ամիսն Մառեխն պահէ, որպէս եւ ինքն կիզող է՝ զարիւնն եւ զօդված կտրէ։ Եւ Դ ամիսն Արեգական է. զօդվածն եւ զջղերն ամրացնէ եւ շնչաւոր առնէ։ Եւ Ե ամիսն Զօհրան պահէ զաչքն, եւ զըղեղն շինէ։ Եւ Զ ամիսն Օտարիտն պահէ, բաժնէ եւ պնտէ ու զոսկերն շինէ։ Եւ Է ամիսն Լուսինն պահէ զուտելեաց տեղն, եւ զստամոքն շինէ։ Թէ տղան Է ամիսն ծնի՝ ապրի. հանգոյ ապրի, որ Է աստղի հայեցք լման կայ ի յինքն։ Եւ Ը ամիսն Զօհալին է. թէ ծնի՝ չապրի, վասն այն որ Ը տուն մահու ասացին։ Եւ ինն ամիսն այլվի Մուշթարին է պահող, թէ ծնի՝ ապրի, վասն այն որ զՄուշթարին կենաց տուն ասեն։

      Իսկ յորժամ ընծայի տղան՝ դու հաշվէ՛ զկենդանակերպն թարպեղ դէպի յառաջ, եւ տե՛ս, երբ տղան ծնաւ, թէ Լուսինն յո՛ր կենդանակերպ է, եւ ե՛րթ ի յետ ԲՃՀԳ օր եւ գիտացիր յայտ, ԺԴ աւուրդ ի միջի կայր Լուսին, որ լինայ կենդանակերպն որ յառաջ ծնաւ յայն տարաճան, որ չի լինի սղալումն, եւ գիտենաս զչարն եւ զբարին աստուծով։

      Եւ մարդակազմութեան յառաջն զոսկերքն յիշեմք եւ այլն ի կարգաւ աստուծով։

      Գրեր է ի զանոնն, թէ մարդուն հոգին կու շրջագայի ի մարմինն հանապազ. վասն այնորիկ ժամանակ լինայ, որ ի տեղ մն Ա ասեղ զարնեն՝ նա կու մեռանի, եւ ժամ լինի, որ թէ քանի սրով կտրեն՝ նա զէն չի աներ. եւ ցաւն այլ այսպէս է. յորժամ որ ցաւ մի հանդիպի մարդուն՝ յանկարծակի մեռանի, քանզի հոգին անդ գտանի հետ ցաւուն եւ յանկարծամահ առնէ կամօքն Աստուծոյ մերոյ։

      Ե

      Գիտացի՛ր, որ զոսկերքն մարդուն որպէս սուն է արարեր անձինն արարիչն Աստուած, եւ մարդուն հիմն առանց ոսկերի չի լինիր եւ չկարել կանգնիլ ի վերայ ոտիցն։

      Եւ յառաջի ոսկր գլխուն պնակն է, որ կապել է զիրար, եւ քան զամէն ոսկրն անձինն գլխուն ոսկրն ամուր է եւ յուժով է եւ ի հողն յուշ կու փթի. այնոր համար արարիչն Աստուած զգլխուն ոսկրն ամուր է արարեր, որ մէջն մեծ եւ պատուական անդամոցն, որ այն անդամն վնաս չի հասնիր։ Եւ զգլուխն այնոր համար բոլոր ստեղծեց Աստուած, որ այն իրքն որ բոլոր է՝ չի վնասիր եւ այն որ Դ անկիւն է եւ Գ անկիւն է՝ նա կու վնասի, եւ մէջն քիչ իրք կու առնու։ Եւ ինքն բոլոր է եւ Զ կտոր է եւ մէկ մէկ ի կից է, զետ կարած, հանց որ ի կցած տեղացն մէկ մէկէ չի բաժնիլ։

      Բայց այս որ մէկ ի մէկ կից է՝ պատճառն Գ իրք է. յառաջն այն է որ ան պուխարն որ ի ստամոքէն ի գլուխն կու ելանէ՝ այն ի յայն կցուածոցն կու հռնծի եւ կու ելանէ. եւ թանծր պուխարնին եւ լազիճ պալղամնին ի քթին ծակէն ի վայր կու իջնու, որ մարդն ի գլխացաւութենէ ի վնասակար ցաւուն անհոգ լինայ. եւ Բ պատճառն այն է, որ թէ Ա կտորին վնաս հասնի՝ նա ալ պաղին անհոգ լինայ. եւ Գ այն է, որ գլխուն առջեւի ոսկորն կակուղ է եւ յետեւինն պինտ. անհնար է որ մէկ ոսկորն պնդութիւն եւ կակղութիւն գտվի։

      Եւ այս Ե զգայութիւնս որ կայ՝ նա ի գլխուն է Գ զգայութիւնն, եւ մէկն ի ձեռքն է։ Եւ յառաջն աչիչ տեսութիւնն, եւ Բ ականջին լսելութիւնն, եւ Գ քթին հոտալիքն, եւ Դ լեզվին համ առնելն. եւ այն մէկ զգայութիւնն ի ձեռքն է, եւ այն է որ զծանրն եւ զթեթեւն, կակուղն եւ զպինտն յիմանայ։

      Եւ