Танланган асарлар. Носир Фозилов

сўз воситасида ифодалаши китобхонни ишонтиради.

      Носир Фозиловнинг талайгина қисса ва ҳикояларининг мазмунини, қаҳрамонларини унинг ўзи кўрган, билган воқеалар, одамлар ташкил қилади. Зотан, Носир Фозилов ижодий камолотига хос бош фазилат ҳам унинг фақат ўзи яхши билган, чуқур ҳис этган ва пухта ўрганган мавзу, воқеа ва одамлар тўғрисида қалам тебратишидир. Ёзувчининг «Қорхат» номли қиссасида журналист ёш ёзувчи билан қилган суҳбатида унга қараб: «Назаримда бир камчилигингиз бор: ўзингиз билмаган, ҳис қилмаган нарсаларни ёзар экансиз… Кўрмаган, билмаган нарсани ёзсангиз, ёзган асарингиз, қўполроқ қилиб айтганда, ёлғон бўлиб қолади. Тўғри, кўрмай туриб ёзилган асарлар адабиётимизда жуда кўп. Бунинг учун аввало билим, маҳорат, ўткир тасаввур керак», дейди. Бу сўзларни ҳеч муболағасиз Носир Фозиловнинг ўзига, унинг ижодий принципига ҳам мансуб деб бемалол айтиш мумкин. Агар Носир Фозиловнинг биринчи ҳикояси 1953 йилда «Пионер» журналида, ҳали у талаба вақтида босилган бўлса, ўшандан буён ҳикоя ёзадими, қисса ёзадими, ҳаммасида шу принципга содиқ қолади.

      Шуни айтиш керакки, Носир Фозиловнинг деярли кўпчилик асарлари, жумладан, «Қуш қаноти билан», «Қорхат» қиссалари қаҳрамон тилидан ҳикоя қилинади. Бу усул саргузашт асарда, айниқса, қўл келади: ҳаётий воқеалар, одамларнинг хатти-ҳаракатлари қаҳрамон нуқтаи назаридан баҳоланади. Натижада қаҳрамон руҳиятидаги тебранишлар китобхон руҳиятига ҳам кўчади.

      «Қорхат» қиссасининг сюжети реал асосга эга. Болалар ўз жамоасига таниқли меҳнат қаҳрамонини фахрий аъзо қилиб олмоқчи бўлишади. Соғиндиқ Қорақалпоғистондаги машҳур балиқчининг розилигини олиш учун йўлга чиқади ва қорақалпоқ болалари билан қорхат ўйнаб ютқазади. Биргаликда балиқ овлайдилар. Улар балиқ овлаётган муз синиб, дарёда оқиб кетиб, анча саргузаштларни бошдан кечирадилар. Ёзувчи шу хилдаги воқеалар орқали ўзбек-қорақалпоқ болаларининг самимий дўстлигини кўрсатиб беради. Қиссанинг маърифий аҳамияти болаларни чидамли, топқир, билимли ва иродали бўлишга даъват этилиши билан белгиланади.

      «Ташвиш» қиссасида ёзувчи Сафаралининг уруш даври билан боғлиқ аламли ҳаётига назар ташлайди. Шунда ҳам адабиётимизнинг нисбатан камроқ қаламга олинаётган, аммо ниҳоятда муҳим бўлган ўсмирларнинг катта дунё сари қадам қўйиши, ўз ўрнини топиши, қалбларида биринчи бор чечак отган мусаффо муҳаббат романтикасини илҳом билан тасвирлайди.

      «Қаҳр ва меҳр» қиссасида даҳшатли уруш йилларида қишлоқ болаларининг аянчли ҳаёти тасвирланса, «Шум боланинг набиралари»да Анвар ва Фурқатнинг шумликка йўғрилган саргузаштлари ҳикоя қилинади.

      Ёзувчи ижодини қуйидаги учта йўналиш бўйича баҳолаш мумкин:

      Биринчиси – бевосита болаларга аталган асарлари, иккинчиси – таржималари, учинчиси – воқеий ҳикоялари ва эсселари. Ҳар учала йўналишдаги асарлар бир-бирини тўлдиради, ёзувчи ижоди хусусида яхлит тасаввур беради.

      Устозлар даврасида камол топган Носир Фозиловнинг