Кочасы иде дөньяны…. Магсум Хузин

гомергә кичермәделәр. Аның эстетлыгына, эрудиция һәм теоретик зирәклегенә гашыйк кешеләр аны остаз итеп, изге зат күреп тәкъдирлиләр. Шуларның берсе, әлбәттә, мин.

      …Галимнең истәлегенә тел-теш тидерүдән ерак торган киң гаммә бар. Ул – аның меңләгән студентлары.

      …Әдәбият галиме татар студентларына, дөнья шигъри сәнгате бай һәм аерылгысыз бербөтен дигән төшенчәне бирә…

      …Хатип ага шигырь укыса да, шигърият турында сөйләсә дә, йөзенә һәм тавышына илаһи рухлану төсмере чыга иде. Аналитик акылы, киң колачлы теоретик, шигъри иҗат тәҗрибәсен узган, шагыйрь табигатьле титан, сәнгати матурлыкның тирәндә яткан серләрен тугызынчы дулкын биеклегенә күтәреп, аудиторияне сихерли, гүзәллеккә сугара.

      …Галим гомеренең соңгы елларына чаклы кызыклы, яңарып, сафланып тора торган шәхес булды. Чөнки гомере буе өйрәнде, дөнья әдәбиятына, бөтендөнья әдәбият фәненә, гыйльми яңарышка карата үзен тикшеренүче теоретик итеп кенә түгел, комсызлык белән гыйлем эстәүче шәкерт итеп тә тойды. Бу мәгънәдә ул барлык буыннар өчен өлге булып кала».

      Галим һәм язучы Альберт Яхин бер әңгәмәбездә болай диде:

      – Хатип абыйның борынгыны тирәннән белүе бүгенгене тирәнтен белүгә-аңлауга китерде. Аның тагын бер сыйфаты – ул яңа идеяләрен шәкертләренә кызганмыйча тарата иде.

      Бу фикерләр дә аңлатмасыз аңлашыла.

      Шәриктәшем Альберт Яхин, Хатип абый соңгы сулышларын алганда да, аның янында була. Бу хәл Альберт дусның кешеләргә һәрчак ярдәмчеллегеннән генә түгел. Хатип абый моны үзе рөхсәт иткән, янында ышанычлы шәкерте булуын теләгән, димәк. Ә бит Альберт дус – Хатип абыйны кафедра мөдире вазифасында алыштыручы шәкерте! Олпат шәхеснең шәхси үч-ачу тота белмәвенә (дөрес, Хатип абыйны, кем әйтмешли, «ушли» да Альберт дусның бөтенләй дә катнашы юк) бу кадәресе дә саллы дәлил ич. Әйе, аның өчен беренче чиратта синең эш кешесе булуың, белемең, иҗатка сәләтең бәһале иде. Кайберәүләрнең гыйльми таләпчәнлекне, иҗади фикерләүдә таләпчәнлекне ошатмыйча-аңламыйча чәбәләнүләрен ул гафу итми иде.

      Бер хезмәтендә Хатип абый, шагыйрьдән аеруча сизгерлек, үткен һәм тирән караш таләп ителә, дип язган иде. Сизгерлек, үткен һәм тирән караш… Бу сыйфатлар, башка әйбәт сыйфатларына өстәп, аның үзенә бик тә хас иде.

2000–2001

      Онытылалар

      Гамир абый Насрый (1916–1959), илле дүртенче елның апрелендә мин «Яшь сталинчы» газетасы редакциясенә хезмәткә килгәндә, эштән киткән иде инде. Ләкин Гамир абый редакциягә еш керде, якыннарын-танышларын үз итте, һәрхәлдә, миңа мөнәсәбәттә борын чөерүен хәтерләмим. Ә артык «прастуйланып» киткән чаклары булгалады, мондый вакытта һәркемне бер иш итеп, тиңнәр итеп саный иде. Олыны олы итүне онытмаска тиеш иде ләбаса үзенчәлекле пьесалар авторы. Шул елларда аның «Күңел дәфтәре», «Кушнарат» һәм башка драмалары театрларда гөрләп барды, бу әсәрләр буенча куелган спектакльләр театрларның сулышын иркенәйтте.

      Әйе, татар гадәте буенча, башкаларга өстән торып карарлыгы бар иде Гамир абыйның. Һәрхәлдә, мин аның